Battus
De m moet Middenin
Ik hou ervan mijn studenten voor de gek te houden. Ik had zeven dikke boeken mee naar college genomen, die ik in het midden opensloeg. Ik zei: ‘Dit is de twaalfde druk van het Nederlandse woordenboek van Van Dale, ik heb alleen het middelste van de drie delen meegesjouwd. In de drie delen zitten 3647 pagina's. De helft van 3647 is 1823 en een half. En wat lezen we onder aan pagina 1823 en boven aan 1824? Een artikel over het woord midden.
Hier is de Algemene Nederlandse Syntaxis, 1714 pagina's. Wat lezen we op pagina 857? Een voorbeeldzin van 15 woorden: ‘Ik heb van de dokter een middel gekregen om de pijn te verdrijven.’ Wat is het middelste woord van die zin? Middel!
Hier is het synoniemenwoordenboek, ook Van Dale, telt 1188 pagina's. Wat zien we op pagina 594 in het midden? Het woord midden.
Hier is het retrograde woordenboek van Nieuwborg uit 1969, 1115 pagina's. Wat lezen we op pagina 558? ‘Midden!’ roept de klas. Nee, niet midden - dat staat op pagina 584. Op pagina 558 lezen we middenin het woord mom. Denk eraan: in het retrograde woordenboek worden de woorden van achter naar voor gealfabetiseerd, dus van ba tot jazz, in het midden staan de woorden van aam tot spijsverteringsenzym.
Hier is het woordenboek voor populaire uitdrukkingen van De Coster uit 1998. 556 bladzijden. Wat staat er midden op bladzij 278? Het woord maroede, dat natuurlijk ‘armoede’ betekent en komt van het Franse meraude.
Hier is het etymologisch woordenboek uit 1990, 976 bladzijden. Wat staat er midden op bladzij 488? Midden!
Ook in woordenboeken van andere talen zit altijd in het midden de letter m. En in alle talen begint het woord voor midden met een m. Dat ook de Algemene Nederlandse Syntaxis en de retrograde Van Dale een m-woord in het midden hadden, dat verraste mij.
Hier heb ik de beroemdste roman van Hermans, die zelf Her en Ans om een m heen zet. De donkere kamer van Damocles heeft 408 pagina's. De middelste regel van pagina 204 begint met het woord middel.
Welke lettre denken jullie dat het vaakst midden in een woord staat? ‘La M’, riep men. Nee, natuurlijk niet. De e komt zoveel vaker voor dan welke letter dan ook dat de vaakstgebruikte middelste letter ook wel een e zal zijn. We zullen rekening moeten houden met de frequentie van de letters. Maar eerst deze vraag: heeft elk woord wel een middelste letter? Toch alleen als het aantal letters oneven is.
Ik heb hier de achtste druk van Van Dale. Daar staan 192 duizend woorden in. Hoeveel daarvan denken jullie dat een oneven aantal letters bevat? Dat zullen er wel 96 duizend zijn? Nee, er staan 95 duizend oneven woorden in tegenover 97 duizend even woorden, dus duizend minder dan je zou verwachten. Je kunt dus rustig met iemand wedden dat een willekeurig woord op een willekeurige bladzij uit een even aantal letters bestaat, dan win je de weddenschap 97 van de 192 keer.
Als we rekening houden met de frequentie van de letter m, die minder vaak voorkomt dan dertien andere letters en vaker dan dertien andere letters, dan zit die m inderdaad het vaakst in het midden. Zo bevat het Groene Boekje drieduizend woorden met een midden-m.
Weliswaar zijn er vijftienduizend woorden met een e in het midden, maar de e komt wel acht keer zo vaak voor als een m. Dus met de frequentiehandicap meegerekend is de m het vaakst in het midden. Zo vaak, dat er heel wat bij zijn die een Fransman zonder moeite begrijpt:
Vijf letters: humus, khmer, pumps, mimes, nomen, summa
Zeven letters: clement, commune, element, examens, mummies
Negen letters: camembert, carambole, ensembles, optimisme, ultimatum, vitamines
Elf letters: circumcisie, informateur, impermeabel, preliminair.
Opvallend is hoe vaak de middelste m in het midden van een vaste verbinding van twee of meer woorden staat: alma mater, beau monde, demi monde, rigor mortis, deus ex machina, plus minus, goede morgen, het is menens.
Dus midden in woordenboeken staat een m-woord, midden in boeken staat een m-woord, midden in zinnen staat een m-woord en midden in woorden staat een m. De middelste van je vijf vingers heet in het Nederlands middelvinger, jullie noemen hem de majeur of medius.’
De M wint niet altijd als middelletter. Bij lange woorden wint de L. Bij de woorden van 25 letters geeft het WNT er tien met een middelletter L, zoals pootaardappeLbewaarplaats, en bij de woorden van 29 letters nog zes, zoals meerphasewisseLstroomsystemen.
Auteursrechtelijk beschermd