Onze Taal. Jaargang 67

[p. 170]

Herman J. Claeys - Brussel
Neologismen in Vlaanderen [3]

In Vlaanderen ontstaan geregeld nieuwe woorden die halt houden bij de noordelijke rijksgrens. Lexicograaf Herman J. Claeys doet een greep uit de meest in het oog springende Vlaamse nieuwvormingen.

Federaliseren

Het onderwijs in België is gefederaliseerd, maar defensie niet. Onderwijs behoort dan tot de bevoegdheid van de Vlaamse, respectievelijk Franstalige overheid van de deelstaten, defensie echter tot de federale overheid. Defensie is dus federaal. Er heerst bij de bevolking op dit punt enige verwarring: sommigen interpreteren de recente term federale overheid als ‘gefederaliseerde overheid’, deelstaatoverheid dus. Zo ook federale verkiezingen, waarvan sommigen denken dat het de deelstaatverkiezingen zijn.

Zoals in de Verenigde Staten en Zwitserland betekent nu ook in België het woord federaal hetzelfde als ‘nationaal’. Maar de twee eerstgenoemde landen bestaan uit staten en kantons die in een federatie verenigd werden, terwijl de Belgische eenheidsstaat tot een federatie gemaakt wordt. In het geval van de V.S. en Zwitserland betekent federaliseren ‘verenigen’, in België ‘decentraliseren’. Het klinkt verwarrend dat sommige partijen tegen de federalisering van de sociale verzekering zijn omdat ze die federaal willen houden.

Wetstratees

De Belgische Kamer en Senaat, vergelijkbaar met de Nederlandse Tweede en Eerste Kamer, vergaderen elk in hun ‘halfrond’ in het parlementsgebouw. Dit is gelegen in de Brusselse Wetstraat, waar ook het kabinet en de Vlaamse Raad vergaderen. Het wollige taalgebruik van veel regeringsleden en volksvertegenwoordigers wordt misprijzend het Wetstratees genoemd. In een massaal verspreide video van de Vlaamse regering ten behoeve van het onderwijs wordt tegen dit taalgebruik ingegaan. Het videofilmpje toont een fictieve minister die in politieke kromtaal de staatshervorming probeert uit te leggen. Zijn Wetstratees wordt telkens onderbroken met een les in klare taal.

Zitbal en balzitten

Sinds enkele jaren wordt in een aantal scholen en bedrijven een zitmeubel gebruikt dat een alternatief biedt voor de bestaande kantoorstoel en het schoolstoeltje, met de bedoeling rugklachten te voorkomen die veroorzaakt worden door een verkeerde zithouding. Het gaat om een opblaasbare kunststof bal die in Zwitserland, waar de meeste lagere scholen hem hebben ingevoerd, Sitzball genoemd wordt. In 1992 werd het meubel in de Benelux geïntroduceerd door een Antwerpse vereniging. De aan deze vereniging verbonden ‘kinesitherapeut’ (in Nederland: fysiotherapeut) Frans Cornelissen gebruikte als eerste de term zitbal, die sindsdien gemeengoed is geworden, ook in Nederland. De Franse vertaling ervan luidt ‘ballon-siège’. Op een zitbal ga je naar het schijnt automatisch in de goede houding zitten, met een rechte rug en een ‘gekanteld’ bekken, en blijf je bovendien bewegen. In ‘kinesitherapeutisch’ jargon heet dat ‘actief zitten’.

Van zitbal is het werkwoord balzitten afgeleid. Een experiment met de zitbal in 35 Belgische scholen heet ‘Proefproject Balzitten’, en in een folder staat te lezen dat het balzitten de natuurlijke bewegingsdrang van kinderen ondersteunt en bevordert.

Fietspooling

Naar het voorbeeld van ‘carpooling’ wordt een bepaalde vorm van gezamenlijk fietsen fietspooling genoemd. Fietspoolers zijn bijvoorbeeld groepjes kinderen die elke dag in hun wijk op een punt afspreken om vandaar gezamenlijk naar school te fietsen en daarbij begeleid worden door een of meer meefietsende leraren of ouders. De achterliggende gedachte is dat een groep fietsers meer respect afdwingt bij het andere wegverkeer dan de kwetsbare eenzame fietser.

Delokalisatie en verankering

Het economisch beleid van de deelstaat Vlaanderen is erop gericht vestigingen van bedrijven zoveel mogelijk in eigen land te houden. Het wil vermijden dat die overgeplaatst worden naar lagelonenlanden, met andere woorden gedelokaliseerd worden.

Anderzijds willen de overheid en een deel van de volksvertegenwoordiging ook dat levensvatbare binnenlandse bedrijven niet door buitenlandse worden opgeslorpt of ‘overvallen’. Ze opteren voor een verankering ervan - althans van het hoofdkantoor - op eigen bodem. Dit betekent dat de nationaliteit van de bedrijfsleiding overwegend Belgisch is en dat de zetel in Vlaanderen gevestigd blijft.

Incontournabel

‘In Wallonië is de Parti Socialiste incontournabel’; in Vlaanderen hoopte de PVV na de verkiezingen incontournabel te worden. Het Franse werkwoord contourner betekent onder meer ‘om iets heen lopen, ontwijken, voorbijgaan, passeren, omzeilen’. Contournable is dan ‘ontwijkbaar, te passeren’ en incontournable is ‘waar men niet omheen kan, waar men rekening mee moet houden, wie of wat men niet over het hoofd kan zien’. Het woord werd in België enigszins vernederlandst tot incontournabel. De term heeft een hoge gebruiksfrequentie in gesproken en geschreven politieke commentaren, en kan slaan op een persoon, een partij of een pressiegroep. Bij het vormen van een regering kan een partij incontournabel zijn, bij een beslissing of een programma van een partij kan een leidend figuur of een tendensgroep eveneens incontournabel zijn. Zelfs een dossier kan incontournabel zijn als het een heet hangijzer is dat de relaties tussen gespreks- of coalitiepartners vertroebelt.