Onze Taal. Jaargang 67

[p. 86]

Is snellezen onzinnig?
Theo Bollerman - directeur communicatie-adviesbureau, Den Haag

In september 1994 publiceerden de wetenschappers Rob Neutelings en Henk Pander Maat in Onze Taal een artikel waarin zij betoogden dat snelleescursussen zinloos zijn. Eind september 1997 trof ik een bijdrage van Neutelings in NRC Handelsblad aan met dezelfde strekking. Tijd voor een reactie op deze ongenuanceerde voorstelling van zaken. Al sinds 1976 verzorg ik trainingen efficiënt lezen (dus niet: snellezen) en ik pretendeer derhalve de nodige ervaring te hebben opgedaan.

● Onder druk

Ik wil vooropstellen dat ik het geheel eens ben met Neutelings' constatering dat skimmend lezen (het achterhalen van de grote lijn van een tekst door je te richten op kopjes, de eerste zin van iedere alinea e.d.) bij uitstek de methode is om gecompliceerde teksten snel te begrijpen. De ervaring leert ook dat zelfs de best opgeleide lezer vaak nog behoorlijke tijdwinst kan boeken door toepassing van een methodische leesaanpak.

Toch hecht ik in sommige gevallen wel degelijk waarde aan snelleesoefeningen. Snellezen komt volgens mij van pas als een tekst zo slecht geschreven is dat het niet mogelijk is de rode draad van het betoog te volgen door alleen te letten op titel, kopjes, samenvattingen, alineastructuren en andere hulpmiddelen die schrijvers bieden. Twee- of driemaal snellezen verschaft dan meer inzicht dan het in laag tempo doorworstelen van de brij aan informatie.

Kan iedereen leren snellezen? In mijn visie is het voor iedereen mogelijk sneller te lezen dan hij gewoonlijk doet. Ik vergelijk snellezen simpelweg met hardlopen. Ieder mens heeft immers de potentie om de tien kilometer in een redelijke tijd af te leggen. Maar als je de ongetrainde loper vraagt zich tien kilometer te verplaatsen, dan zal hij zich in het eigen vertrouwde wandeltempo in beweging zetten. Waar het dus om gaat, is training, het leren gebruiken van de ‘onbenutte potentie’. Daarin schuilt ook het succes van snelleesmethodieken, ongeacht de gepropageerde methode. Iedere methode slaagt erin de leessnelheid van de cursist te verdubbelen. Het maakt eigenlijk niet uit hoe je het aanpakt, als de lezer zichzelf maar onder druk zet.

● Ingebouwde potentie

Rest nog de vraag wat het nut van snellezen is als het toch niet helpt om het begrip van de tekst te verbeteren, zoals Neutelings c.s. stellen. Ook met deze stelling heb ik moeite. Mijn probleem schuilt in de absoluutheid van hun conclusie: geheel zinloos. Volgens mijn vele duizenden metingen is het voor 95% van de cursisten probleemloos en gemakkelijk mogelijk met behoud van begrip een versnelling van 40% te bereiken. Dit lijkt de marge van de ingebouwde maar te weinig benutte potentie te zijn. Voor de meesten blijkt vervolgens onder tijdsdruk inderdaad een verdubbeling van de snelheid mogelijk, maar het zou best kunnen zijn dat het begrip van de tekst bij sommigen dan minder wordt. In de cursus meten we door middel van open en gesloten vragen hoeveel informatie is blijven hangen. Deze meting geeft gemiddeld zeer acceptabele resultaten. Uiteindelijk is mijn conclusie over snellezen dan ook genuanceerd. Het behoort voor iedere lezer een vergroting van het zelfvertrouwen te betekenen dat hij, als het echt nodig is, een tekst in een extra hoog tempo kan doornemen, met fatsoenlijke resultaten.

Naschrift
Dr. Rob Neutelings - sectie Toegepaste Taalkunde, Technische Universiteit Delft

Snellezen is erg nuttig. Snellezen bespaart een hoop tijd. Iedereen kan in principe snellezen. Uit onderzoek van Just, Carpenter & Masson (zie voor een bespreking nummer 3 van het tijdschrift Communicatief, jaargang 1993) blijkt dat lezers die een snelleescursus volgen drie keer zo snel kunnen lezen als gewone lezers. Fantastisch, maar een kritische beschouwing is op z'n plaats. De onderzoekers gaven ook lezers die géén snelleescursus achter de rug hadden de opdracht ‘lees deze tekst zo snel mogelijk door’. Deze lezers waren bijna even snel als de getrainde snellezers: 2,5 keer zo snel als gewone lezers. Dus voor de snelheid hoef je geen snelleescursus te volgen. De ingewikkelde, vermoeiende oogbewegingsoefeningen die je daar leert, richten weinig uit.

Hoe stond het met het begrip van de tekst? Dat was zowel bij de getrainde als de ongetrainde snellezers kleiner dan bij de gewone lezers. Vergroting van de leessnelheid gaat dus ten koste van het begrip. De getrainde en ongetrainde snellezers hadden evenveel begrip van een tekst van een behoorlijk niveau. Wát trainingsbureaus ook beweren (bijvoorbeeld JCI-trainingen: ‘De effectieve leessnelheid van de deelnemers - het product van snelheid en begrip - met gemiddeld 100% toe laten nemen’, of Trainovator: ‘Tijdschriften kunnen tot 10x sneller doorgenomen worden’), met wetenschappelijk onderzoek zijn dit soort beweringen niet te onderbouwen. Het tegendeel wel.

Is het volgen van een leescursus zinloos? Nee. Oogbewegingsoefeningen zijn zinloos. Leescursussen die ingaan op eigenschappen van teksten als structuur, de vaste relatie tussen tekstdelen, en voorkeursplaatsen voor belangrijke informatie zijn erg nuttig voor cursisten die efficiënt willen leren lezen.