Onze Taal. Jaargang 66

Woordverwerking [8]
Hoe groen is grasgroen?
Rik Schutz - uitgever Van Dale Lexicografie

Er zijn woordenboekmakers die precies weten hoeveel betekenissen een woord heeft. Er zijn er ook die weten dat je dat niet kunt weten. Toch zijn ook de laatsten gedwongen om de complexe en subtiele taalwerkelijkheid in een schemaatje van genummerde betekenissen op te sommen. Juist alledaagse, veelvoorkomende woorden leveren de grootste problemen op. Wie in enkele serieuze woordenboeken het aantal beschreven betekenissen van een paar gewone woorden vergelijkt, ontdekt in het oog springende verschillen. De kleuren leveren fraaie voorbeelden op. Groen bijvoorbeeld, zie de tabel hiernaast.

Groen als aanduiding voor de overdrachtelijke onrijpheid, de onervarenheid van personen, staat in Van Dale Hedendaags Nederlands en de grote Prisma onder het betekenisnummer van het onrijpe fruit. Prisma geeft na een puntkomma een synoniemdefinitie; de Hedendaagse geeft een voorbeeldzin. Is dat terecht, of maakt deze betekenis aanspraak op een eigen nummertje? Er zijn ten minste twee argumenten voor het afsplitsen van de onervarenheidbetekenis. De eerste is het feit dat de ene betekenis exclusief slaat op fruit en de andere op mensen, ofwel ‘de subjectsrestricties zijn onderscheidend’. De andere is dat een synoniem als onervaren niet op beide betekenissen van groen kan slaan.

Een lastige kwestie is overigens de verbinding zo groen als gras. Is er sprake van de kleurbetekenis? Nee, de uitdrukking versterkt de onervarenheidbetekenis - wie al vergelijkend met gras de kleur wil aanduiden, zal eerder naar grasgroen grijpen. Hoort die verbinding dan te worden opgenomen onder de betekenis ‘onervaren’? Dan is de vergelijking met gras eigenaardig, want onervarenheid is niet bepaald een typisch kenmerk van gras.

En het groen uit een groene streek in het noorden van Spanje en het Groene Hart, rechtvaardigt dat een afzonderlijke betekenis? Rangschikking onder de kleurbetekenis is te verdedigen, want de begroeiing met gras of andere planten zorgt doorgaans voor een groene kleur. Toch behoudt dit groen zijn specifieke betekenis in de seizoenen waarin die kleur niet zichtbaar is, bijvoorbeeld als er sneeuw ligt. De betekenis is te omschrijven als ‘landelijk, gekenmerkt door een landschappelijk karakter met verhoudingsgewijs veel begroeiing en weinig bebouwing’. Een kanshebber voor een afzonderlijk betekenisnummer wat mij betreft.

GROEN		grote Van Dale	Koenen	Van Dale Hedendaags Nederlands	grote Prisma Nederlands
de	iemand	+	-	-	+
	student	+	+	-	-
het	kleur	+	+	+	+
	verf	+	-	-	-
	gebladerte	+	-	+	+
	plantsoen	+	-	-	-
bijv.	kleur	+	+	+	+
naamw.	onrijp	+	+	+	+
	vers	+	-	-	-
	onervaren	+	+	±	±
	van studenten	+	-	-	-
	m.b.t. milieu	±	+	+	-
(+ aanwezig; - ontbreekt; ± moeilijk af te bakenen)

Hét antwoord op de bovengenoemde beschrijvingsproblemen bestaat niet. Elke woordenboekredactie zal voor een nieuwe editie van een woordenboek een keuze maken. En elke woordenboekgebruiker moet ervoor zorgen dat hij het woordenboek onder handbereik heeft waarvan de modellering van de woordwerkelijkheid hem of haar het best bevalt.