Onze Taal. Jaargang 66

taalcuriosa
Timponiemen
Jules Welling

Toen ik bezig was met het doornemen van de post, stuitte ik op een brief van Hans Timp uit Delft, die met een prachtige vondst op de proppen komt. Hij voert de woorden appel en merel op, woorden met een curieuze eigenschap: de Engelse equivalenten zijn apple en merle, woorden met exact dezelfde letters en exact dezelfde betekenis, maar met de letters in een andere volgorde: appel/apple en merel/merle. Ja, zulke woorden kun je met recht een curiosum noemen.

Vanzelfsprekend ben ik op zoek gegaan naar soortgelijke woorden. Misschien is het mogelijk voor de computer een zoekprogramma te schrijven om dit soort woorden op het spoor te komen, maar voorlopig doen we het met puur menselijke vindingrijkheid. Een eenvoudig voorbeeld is ons lidwoord het, the in het Engels. Het feit dat het Engels slechts één bepaald lidwoord (the) heeft en wij twee (de en het) speelt hier geen rol. In bijvoorbeeld het huis en the house zijn de lidwoorden voor honderd procent elkaars equivalent.

Natuurlijk kan het langer, bijvoorbeeld met zes in plaats van vijf letters. De eenvoudigste truc is de meervouds-s: appels/apples, maar er moeten betere mogelijkheden zijn.

Het verschijnsel heeft, voorzover ik weet, geen naam in de taalcuriosakunde, dus ging ik op zoek naar een passende benaming. ‘Bilingualen’ vond ik aanvankelijk wel lekker klinken, tot ik besefte dat het verschijnsel zich weleens zou kunnen voordoen met meer dan twee talen. Bij nader onderzoek bleek dit ook het geval te zijn. Timp had mij ook al gewezen op parel/pearl, wat op zichzelf al een mooier paar is dan appel/apple of merel/merle, vanwege de grotere verschuiving van de letters. Maar het Spaanse en het Italiaanse woord voor parel is perla, zodat er in dit geval sprake is van een viertalig trio. Voor de naamgeving van dit taalcuriosum zocht ik vervolgens mijn toevlucht bij het eponiem, de vernoeming naar de uitvinder. Zo ben ik op de term ‘timponiem’ gekomen, afgeleid van de naam van Hans Timp, die het verschijnsel als eerste aan de oppervlakte bracht. De definitie van een timponiem is ‘een woord met een equivalent in een of meerdere talen, opgebouwd uit exact dezelfde letters, maar in een andere volgorde’.

Een aparte categorie vormen de acroniemen, de letterwoorden. Wat wij in het Nederlands aids noemen, heet in het Frans SIDA, een Nederlands-Frans acroniemisch timponiem dus. En wat wij NAVO noemen, heet in het Engels NATO (North Atlantic Treaty Organization) en in het Frans OTAN (Organisation du Traité de l'Atlantique Nord), een timponiem Engels-Frans, of andersom, zo u wilt. Een zwakke kant van acroniemische timponiemen is dat de letters bijna altijd een herschikking zijn van dezelfde onderdelen van een naam.

Wellicht is het mogelijk timponiemen te construeren waarbij nog meer en nog andere talen betrokken zijn. Het spreekt vanzelf dat ik me voor nieuwe vondsten aanbevolen houd.