Onze Taal. Jaargang 66

[p. 320]

Taalneutraal België
Herman J. Claeys, lic. filologie - lexicograaf, Brussel

In het tweetalige België heet een geldautomaat postomat - niet postomate, want dat klinkt te Frans, en niet postomaat, omdat dát weer te Nederlands aandoet. Over het Belgische geworstel met ‘unitarismen’.

Het streven naar gelijkluidende of althans gelijkgespelde termen is typisch voor nationale structuren in een tweetalig land als België. De gemeentalige woorden en namen die dit oplevert, kunnen we daarom ‘unitarismen’ noemen. Unitarisme is trouwens zelf een unitarisme in België.

Een kraslot of instantlot van de Belgische Nationale Loterij heet ‘Scrratch!’ Dit is een typisch Belgische naam voor een product van een federale instelling. Want die naam moet liefst gelijkluidend zijn in het Nederlands en het Frans en mag vooral niet te Nederlands of te Frans klinken. Zo heten de andere loten baraka, presto, subito, domino en Tele-Kwinto.

● Postpac en telecard

De Post, de nieuwe naam van de Regie der Posterijen, verkoopt een artikel dat postpac heet, en geïllustreerde wenskaarten die postogram zijn gedoopt. Haar geldautomaat heet postomat met één a, een tussenvorm van het theoretisch Franse postomate en het Nederlandse postomaat. Zo ziet het woordbeeld er eerder Duits (ook een officiële taal in België) of Engels uit, maar dat zullen die naamgevende ambtenaren niet beseft hebben. Het betaalvignet dat je op een expresbrief kleeft, heet postexpress. Een andere sneldienst heet taxipost. Met een postchequekaart kun je elektronisch betalingen verrichten op terminals van een netwerk dat Telepost heet.

Belgacom - ook een neutraal klinkende naam - heeft voor zijn uitgebreide gamma telefoontoestellen Italiaans- of Engelsklinkende namen bedacht, te veel om hier op te noemen. Engels en Italiaans zijn immers politiek neutraal in België. Nieuw is de memobox, een systeem van telefoon-beantwoording in een telefooncentrale waarbij de abonnee de ingesproken boodschappen kan opvragen, ter vervanging van een eigen antwoordapparaat. Belgacom installeerde enkele jaren geleden kaarttelefoons. De magneetkaart die je daarbij gebruikt, noemt het bedrijf niet telefoonkaart maar telecard. Maar ik hoor de klanten aan het loket bijna altijd een tele(foon)kaart bestellen.

● Raillissimo!

De Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen heeft een ingenieus systeem bedacht om dubbeltalige benamingen te kunnen gebruiken voor haar verschillende sneltrein- en stoptreindiensten: IC-, IR-, P-, L- en T-treinen. IC staat voor intercity, IR voor interregio/interrégion, L voor lokaal/local en T voor toerist/touriste. Maar echt spitsvondig is de P-trein: in het Nederlands is het de afkorting van piekuurtrein en in het Frans van train d'heure de pointe. Voor mij mag de P-trein ook als afkorting beschouwd worden van pendelaarstrein en van train périphérique, hetgeen zoiets als ‘voorstadstrein’ betekent. Met die afkortingen worden ook soorten stations van elkaar onderscheiden: IC-station, IR-station en L-station.

•
Het wanstaltigste dubbeltalige misbaksel uit de unitaristische oven van het Spoor is de naam van zijn gratis tijdschrift, dat in elke treincoupé ter inzage ligt: Raillissimo!
•

Uiteraard hebben de Spoorwegen ook dubbeltalige namen voor hun speciale reisformules. Een daarvan is Multi Pass, een voordelige manier om in groepjes van twee tot vijf personen te reizen. Het bestaande Nederlandse woord meermanskaart was blijkbaar niet opportuun, want in de Franse vertaling zou dat heel anders klinken. Een andere voordeelkaart heet de Golden Railpass voor 60-plussers. En voor jongeren is er de Go Pass. Voor het snipperbiljet, vanouds genaamd Een dag aan Zee/Un jour à la Mer is er nog geen eenheidsworst bedacht. Wél voor het elektronische spoorboekje, ARIdisk, en voor een soort binnenlandse railtoerkaart: B-tourrail, waarbij de B staat voor België/Belgique. Deze B is met een ovaal cirkeltje eromheen trouwens het logogram van de maatschappij. Het wanstaltigste dubbeltalige misbaksel uit de unitaristische oven van het Spoor is de naam van zijn gratis tijdschrift, dat - half in het Nederlands half in het Frans - in elke treincoupé ter inzage ligt: Raillissimo!, met inbegrip van het uitroepteken. Je zou eerder verwachten dat het blad tweetalig Engels-Italiaans is.

● Contamineren

Een andere dubbeltalige naam mét uitroepteken is Bruparck! Dit is het Brusselse pretpark op de Heizelvlakte. Samengesteld uit bru van Brussel/Bruxelles en parck, een contaminatie van het Nederlandse park en het Franse parc. Bruparck! omvat verschillende attracties, waaronder een tropisch waterparadijs dat Oceade werd gedoopt. Op diezelfde Heizel staan de bekende tentoonstellingshallen waarin jaarlijks vakbeurzen worden gehouden. Een daarvan is Batibouw, een synthese van bâtiment en bouw. Daar werd in 1958 een wereldtentoonstelling gehouden, Expo'58, en het bij die gelegenheid gebouwde Atomium is een vroeg voorbeeld van dubbeltalige naamgeving.

Banken zijn bijna altijd landelijke be-

[p. 321]

drijven. Neem nou de Generale Bank. Haar dienst voor telefonisch bankieren heet G-phone en haar formule voor belastingvoordeel heet onwelluidend G-bonifiscPlus. Daar zitten bonificatie/bonification en fiscaal/fiscal in. De klanten van de BBL (Bank Brussel Lambert/Banque Bruxelles Lambert) kunnen op velerlei wijzen bankieren: automatisch aan loketten die Self'Bank heten, op de pc met Home'Bank en per telefoon met Phone'Bank. Bij de Bacob (Belgische arbeiders coöperatie/coopérative ouvrière belge) bankier je telefonisch met Multiphone en automatisch met Multimatic. Mister Cash en Bancontact zijn interbancaire netwerken van geldautomaten.

● Verbuigingsproblemen

De verbuiging van sommige unitaire productnamen levert problemen op. Als je aan het loket meer dan één postpac wilt, dan kun je weliswaar ‘postpakken’ vragen, maar hoe schrijf je dat dan? Postpaccen, postpacken of postpakken? Ik merk dat De Post in haar folders en opschriften het meervoud vermijdt. Praktisch is anders. Hetzelfde met postomat, met korte a dus. ‘Hebt u een lijstje van de postomaten in Antwerpen?’, vroeg ik onlangs. Ik verboog het niet zoals mat - matten maar zoals vat - vaten. Maar De Post heeft het in een brochure over postomat-automaten! Ook het meervoud van telecard levert voor sommigen een probleem op. Of juist niet: ze zeggen gewoon telekaarten.

Overigens blijft deze unitaire woordsmeedkunst niet beperkt tot de producten van grote dienstverlenende instellingen. Het verschijnsel doet zich ook al voor bij commerciële bedrijven. Een voorbeeld van een unitair-Belgische soortnaam van een handelsartikel is minarine voor halvarine, afgeleid van mini en margarine. Een andere is frigo voor koelkast, een verkorting van (de merknaam) frigidaire of het Franse réfrigérateur. Een samenstelling met dit woord is frigobox, in de betekenis ‘koelbox’.