(Vergeten woorden)
De spin(de)
Hans Heestermans
In de jaren twintig, dertig had geen enkel huis een ijskast. Hooguit was er een koele kelder waarin de bederfelijke waar kon worden opgeborgen. Maar meestal was er alleen een niet eens zo koele provisiekast. Daarin stonden in de winter de weckflessen met ingemaakte groenten en fruit, waarmee een gezin die groente- en fruitarme periode moest zien door te komen. En verder lagen er aardappelen, brood, kaas en al die andere etenswaren.
Die provisiekast bevond zich vaak in de ruimte onder de trap en werd de spin of spinde genoemd. Het woord is vanaf de Middeleeuwen tot ver in de zeventiende eeuw zeer gebruikelijk geweest. Bijvoorbeeld in de volgende beeldende tekst:
Een van de Burghemeesters, uyt vervaertheyt vliedende, gheraeckte in een Weduwen huys, haer biddende hem te willen berghen, zy wees hem een spinde daer zy hem in sloot.
P. Bor Czn., Nederlantsche Oorloghen, beroerten ende borgerlijcke oneenicheyden 6, 275c [1601].
Dus: een van de burgemeesters, die uit angst op de vlucht was geslagen, kwam in het huis van een weduwe terecht. Hij verzocht haar hem te verbergen en zij wees hem een provisiekast, waarin ze hem opsloot.
Het woord spin is uit de algemene taal verdwenen, ook al doordat er weinig van dit soort kasten meer te vinden zijn in onze woningen; maar in sommige streektalen komt het misschien nog wel voor.
De spin of spinde speelt een rol in een heildronk op de aanstaande moeder of op het nog ongeboren kind. Dat is overigens ook een gewoonte die vergeten is. 't Kindeke in 't spindeke werd er getoost als men het verhoopte geslacht van het kind in het midden wilde laten. Wanneer er wel een duidelijke voorkeur was, proostte je met Hansje in de kelder of Maaike in 't schapraaike.
Je zou het aan de vorm van het woord niet zeggen, maar spin of spinde is een van die talrijke woorden in onze taal die uit het Latijn stammen. Spenda (verwant aan ons spenderen) betekent eigenlijk ‘uitdeling’ en daar ligt de ‘provisiekast’ heel dicht bij in de buurt.
Zijn er nog spinnen in ons land?
Auteursrechtelijk beschermd