Onze Taal. Jaargang 66

Het taaljaar 1997
Redactie Onze Taal

Was 1997 een goed taaljaar? Een overzicht van de taalgebeurtenissen die aanleiding gaven tot discussies.

• januari

Chirac eist van de Nederlanders dat ze hun koffieshops sluiten. Ministerpresident Kok schrikt van de Franse ‘commandotoon’ en vindt dat Nederland zich ‘kwetsbaar moet opstellen’. Elke stap in de richting van Europese integratie brengt aan het licht hoezeer de communicatieculturen van de deelnemende landen verschillen. Nederlanders noemen taalgebruik beleefd als dat een goede bijdrage levert aan het zoeken naar consensus; Fransen als het taalgebruik de machtsverhoudingen tussen de gesprekspartners op passende wijze weerspiegelt.

De correcte spelling van een laan met meer dan één linde is veranderd van Lindenlaan in Lindelaan. De n moet weg, omdat linde een dubbel meervoud heeft: lindes en linden. Dat heeft gevolgen voor de straatnaambordjes, die immers binnen het bereik van de spellingwet vallen, zo ontdekt de neerlandicus W. Sterenborg. Zullen alle gemeenten met een Lindelaan door de nieuwe spelling op kosten gejaagd worden? Niet volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, die meent dat de bordjes pas veranderd hoeven te worden als ze aan vervanging toe zijn.

De Vlaamse minister-president Van Den Brande kondigt aan dat zijn ambtenaren voortaan alleen Nederlands zullen gebruiken in vergaderingen van de Europese Unie. Hij dringt er bij de Nederlandse regering op aan eenzelfde beleid te voeren.

• februari

Het Limburgs, een verzamelterm voor de dialecten die in en om de provincie Limburg worden gesproken, krijgt officiële erkenning van de Europese Unie als streektaal. Financiële gevolgen heeft die erkenning vooralsnog niet.

Opeens is er aandacht voor taalcursussen voor ambtenaren, die daarin leren begrijpelijker te schrijven. Wat

[p. 317]

opvalt, is dat de ontwerpers van de diverse cursussen zulke verschillende diagnoses stellen: van ambtenaarlijke schrijfkrampen tot slimme ambtelijke strategieën. Geen wonder dat ook de therapieën zeer verschillend uitpakken. Op de ene cursus leren ambtenaren creatief schrijven, op de andere hoe ze lijdende vormen doeltreffend kunnen gebruiken.

● maart

Meer overheidstaal. Rob Neutelings promoveert op het leesgedrag van politici. Deze professionele lezers lezen zelden een nota van kaft tot kaft. Meestal zijn ze doelgericht op zoek naar politiek brisante informatie, de informatie die de even uitgekookte professionele schrijver bij voorkeur diep in een lange paragraaf van zijn nota wegstopt.

● april

‘Geef Nederlandse kleuters les in het Engels.’ Professor De Bot breekt in zijn intreerede een lans voor de zogeheten onderdompelingsmethode: niet alleen een vreemde taal onderwijzen, maar meteen al het onderwijs in die vreemde taal geven. Dat zou efficiënter zijn en de kinderen beter op de toekomst voorbereiden. Andere deskundigen menen dat De Bot de literatuur te optimistisch heeft geïnterpreteerd en zien ook praktische bezwaren.

De Nederlandse taal is voor de overheid voorwerp van aanhoudende zorg. Dat is niet alleen zo, het moet ook in de Grondwet staan. Dat vinden de Kamerleden Van Middelkoop en Koekkoek tenminste. Hun initiatief strandt in de Tweede Kamer.

● mei

We hebben ze allebei nodig om ons voort te planten, maar er spreekt een groot verschil in gevoelswaarde uit de termen schaamdelen en edele delen. Het is een van de gevallen van taalseksisme waar dr. Agnes Verbiest op wijst in haar boek De oorbellen van de minister. Uit kleine, achteloos uitgesproken woordjes (‘Ze ziet er nog heel goed uit’) blijkt dat men vrouwen anders behandelt dan mannen.

Geen taalkunde in het vwo. Een van de vernieuwingen in het talenprogramma van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs was de invoering van een bescheiden onderdeeltje taalkunde, waarin de structuur van taal en van taalgebruik als apart onderwerp aan de orde zou worden gesteld. Deze vernieuwing sneuvelt in de Tweede Kamer op instigatie van staatssecretaris Netelenbos.

● juni

De KLM weigert een vrouw uit de Achterhoek toe te laten tot de stewardess-opleiding wegens haar oostelijke accent. Daardoor zouden de klanten haar niet kunnen verstaan. ‘Discriminatie’, oordeelt onder andere de Fryske Akademy, die een klacht indient bij het Ministerie van Justitie.

De lexicoloog Van Sterkenburg publiceert zijn vuistdikke studie Vloeken. Een cultuurbepaalde reactie op woede, irritatie en frustratie. Vroeger stonden er strenge straffen op een vloek; nu blijken Nederlanders vloeken even erg te vinden als euthanasie, en dat wil zeggen dat ze verkrachten en schelden veel erger vinden.

● juli

‘Overheid, erken de gebarentaal naast Nederlands en Fries als derde officiële taal in Nederland.’ Deze aanbeveling van een officiële commissie onder leiding van professor Baker is vooral bedoeld om de maatschappelijke positie van doven te versterken. Zij kunnen dan bijvoorbeeld meer hulp van gebarentaaltolken eisen.

● augustus

De neerlandistiek is tweehonderd jaar oud. In 1797 werd M. Siegenbeek namelijk benoemd tot hoogleraar in de Nederlandse welsprekendheid in Leiden, wat met een congres aldaar herdacht en gevierd werd.

● september

Dialectsprekende kinderen krijgen van hun onderwijzers minder goede beoordelingen dan kinderen die de standaardtaal spreken, zo blijkt uit een promotieonderzoek van Aimé van Reydt. Het is voor de promovendus aanleiding om te stellen dat de kwaliteit van de taalkundeopleiding van leraren Nederlands dringend verbetering behoeft.

● oktober

Grote bedrijven claimen steeds meer gewone woorden als merknamen. Vooral KPN blijkt een forse greep in het woordenboek te hebben gedaan. Postkantoor, (geluks)telegram, verjaardagspost, streekpost, het zijn allemaal beschermde merknamen geworden. De stichting Vrijmerk stelt deze praktijken aan de kaak. De meeste van deze nieuwe merknamen zijn puur beschrijvende woorden, en zijn daarom ongeschikt om de producten van het ene merk te onderscheiden van die van het andere, vindt Vrijmerk.

● november

De nieuwe editie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) is uit. De eerste editie uit 1984 is grondig herzien, op grond van nieuwe ontwikkelingen in het Nederlands en nieuwe inzichten in de taalbeschrijving. Dat leidde tot zoveel meer informatie dat de spraakkunst in twee delen moest worden ondergebracht.

● december

Greetje van den Bergh, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie, heeft een nieuwe functie aanvaard. Per 1 januari 1998 wordt ze hoofdinspecteur hoger onderwijs bij het Ministerie van OC&W. Van den Bergh trad in maart 1993 aan als hoogste ambtenaar van de Taalunie. Het meest in het oog springende dat op taalgebied onder haar leiding tot stand kwam, was de invoering van de omstreden nieuwe spelling en het verschijnen van het nieuwe Groene Boekje.