Onze Taal. Jaargang 66

[p. 308]

Arm, taalarm Nederland
Petrus C. van Duyne - hoogleraar empirische strafwetenschappen, Den Haag

Naarmate ik meer op de ontwikkelingen in onze taal let, begint mij steeds sterker een gevoel van ergernis en vervreemding te bekruipen. Dezelfde ergernis komt bij mij op wanneer ik de onverschilligheid waarneem waarmee de meeste Nederlanders de hun nog resterende landschappen en oude steden door hogesnelheidslijnen en kantoorgebouwen laten verdringen. Ik acht de taal even belangrijk als deze tastbare en zichtbare werkelijkheid waarin wij leven.

Taal is meer dan alleen een boodschapdrager. Wie - zoals zoveel Nederlanders - onverschillig op zijn eigen taal neerkijkt, kijkt neer op zijn eigen werkelijkheid, alsmede op zichzelf als onderdeel daarvan. Zo iemand heeft in beginsel een minderwaardigheidsgevoel. Is dit gevoel in brede lagen van de bevolking verankerd, dan is het een gemeenschapsgevoel, en dat is kenmerkend voor een minderheidscultuur. Mijn stelling is dat de twintig miljoen Nederlandssprekenden uit eigen vrije wil voor een minderheidscultuur in Europa gekozen hebben.

● Steenkolenengels

Het minderwaardigheidsgevoel waar ik op doel, wordt niet door overheersers bijgebracht. Hierin verschillen Nederlanders van etnische minderheden. De laatsten krijgen hun minderheidspositie opgedrongen. Nederlanders leren van elkaar dat ze in ieder geval wat hun taal betreft niets voorstellen.

Wat zijn de effecten van dit gevoel? Het is niet zo dat het neerkijken op de eigen taal en het ophemelen van andere talen ertoe leiden dat die andere talen ook beter beheerst worden. Wie op een taal neerkijkt, drukt daarmee een gebrek aan taalgevoel en taalbegrip uit, namelijk onbegrip voor de uitdrukkingskracht die iedere taal, dus ook het Nederlands, rijk is. Zonder dat begrip kom je niet veel verder dan steenkolenengels, Rudi Carrell-Duits en aanverwante vormen van houterige toeristentaal. Wanneer zo'n taaldove een poging doet zich in het Nederlands te uiten, is de opbrengst vaak niet veel welluidender dan wanneer hij zich in enigerlei andere ‘internationale’ taal uitdrukt. Het is mijn stelling dat ‘internationaal doen’ en meesmuilen over je eigen taal een innerlijke taalarmoede weerspiegelt die leidt tot een geringer vermogen om vreemde talen daadwerkelijk eer aan te doen.

● Kruiperigheid

Het minderwaardigheidsgevoel werkt niet alleen door in de taal, maar ook in tal van onderdelen van het tussenmenselijke verkeer. Neem bijvoorbeeld onze omgang met de Fransen met betrekking tot het verdovendemiddelenbeleid. Hoeveel stof hebben onze knieën daarbij niet verzameld? Onze nederigheid en kruiperigheid leek op die waarmee we de Fransen ook al benaderden bij de onderhandelingen aan het eind van de Spaanse Successieoorlog. De toenmalige onderhandelaars legden tegenover de Franse taal ongeveer dezelfde onderdanigheid aan de dag als de huidige Nederlander tegenover het Engels. Wie denkt er nu in Engeland, Frankrijk of waar dan ook aan om aanbevelingen te geven over het onderhandelen met mensen die zich voor zichzelf schamen? Daar wals je toch gewoon overheen? Gebrek aan overtuigingsuitstraling, en de houding ‘niet aanvallen maar verdedigen’ (dat dóé je vanuit je culturele minderheidshoekje), doordesemen ons ganse buitenlandse beleid sedert de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

● Tegenstelling

Het gaat niet alleen om het verzieken van de Nederlandse taal met Engelse leenwoorden en om het vervangen van echte Nederlandse woorden door Engelse. De beleving van de werkelijkheid is in het geding. Dit werd voor mij sprekend uitgedrukt door een medeschrijver van een artikel dat ik eerst in het Engels geschreven had. Ik vroeg hem het artikel te lezen met het voorstel of we het samen in het Nederlands zouden publiceren. Hij merkte toen terloops op: ‘In het Engels lijkt het wel echter.’ Kijk, zó ver zijn wij nu als taalminderheid al gekomen. ‘Let's make things better’ is niet zómaar een nietszeggende Philips-verkoopleuze. Is het niet heel merkwaardig dat wij onszelf met twintig miljoen Nederlandssprekenden eigenlijk uit vrije wil tot een zielige minderheid in Europa hebben teruggebracht, terwijl wij van bij ons inwonende minderheden eisen dat zij zich ten minste de Nederlandse taal eigen maken? Wanneer deze etnische minderheden verder willen studeren, dan raad ik hun aan om in Tilburg of Delft voor een studie economie of techniek te kiezen: daar stelt men het beheersen van de Nederlandse taal allang niet meer op prijs. Maar wie de trappen en de collegezalen van die verheven instellingen van wetenschap wil poetsen en boenen, moet volgens sommigen het Nederlands juist wel beheersen. Dat is dan een ‘inburgeringsvoorwaarde’. Een betere manier om juist met onze taal te discrimineren zou ik niet kunnen bedenken.

De bereidheid van Nederlanders zich taalkundig steeds aan te passen, moedigt buitenlanders niet aan om Nederlands te leren.
Stelling bij het proefschrift van Jan-Egbert Sturm, Rijksuniversiteit Groningen, 16-10-1997.