Onze Taal. Jaargang 66

[p. 281]

? Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Spoorloos verdwenen

? Tegenwoordig lees ik heel vaak in de krant dat iemand ‘spoorloos verdwenen’ is. Dit lijkt mij dubbelop; heb ik daarin gelijk?

! Volgens het Prisma Stijlboek hebt u gelijk. Dit naslagwerk vindt dat spoorloos en verdwenen (ongeveer) hetzelfde betekenen en dat een van de twee woorden kan vervallen. Het Stijlboek keurt de zin De dief is spoorloos verdwenen dan ook af. Alle hedendaagse woordenboeken vermelden echter uitdrukkingen als spoorloos verdwijnen en spoorloos verdwenen zonder de opmerking dat deze vormen onjuist zijn. De driedelige Van Dale van 1976 en die van 1984 keuren spoorloos zijn in de betekenis ‘spoorloos verdwenen zijn’ zelfs af.

Volgens ons kunnen spoorloos en verdwenen heel goed samen voorkomen. Een dief die spoorloos verdwenen is, zal waarschijnlijk niet meer teruggevonden worden; een dief die gewoon verdwenen is, kan misschien sneller gepakt worden. En De dief is spoorloos zegt niets over het verdwijnen van de dief, alleen maar dat hij moeilijk teruggevonden zal worden. Wij keuren spoorloos verdwenen dan ook niet af.

● Zo'n/zulke rotzooi

? Wat is juist: zo'n rotzooi of zulke rotzooi?

! Zo'n rotzooi is juist in bijvoorbeeld de zin Ik snap niet hoe hij in zo'n rotzooi kan leven. Bij zelfstandige naamwoorden in het enkelvoud die met het lidwoord een gecombineerd kunnen worden, wordt zo'n gebruikt (zo'n ding), in andere gevallen zulk(e) (zulke mensen). In de bovenstaande zin kunnen we rotzooi vooraf laten gaan door een (Ik snap niet hoe hij in een rotzooi als deze kan leven); daarom zeggen we zo'n rotzooi. Een voorbeeld van een enkelvoudig zelfstandig naamwoord waarvoor we niet het lidwoord een kunnen plaatsen, is water - als we tenminste ‘de vloeistof water’ bedoelen. Daarom moeten we hier zulk(e) gebruiken: Zulk water wordt uit een bron gehaald. Zo spreken we ook van zulke melk en zulk weer.

In een bepaalde context kunnen we ook zulke rotzooi gebruiken, bij voorbeeld in Hij vindt die muziek zulke rotzooi! Hier kunnen we rotzooi niet vooraf laten gaan door een; het woord wordt nu abstracter gebruikt, ongeveer in de betekenis ‘van slechte kwaliteit’.

● Schelle(n)koord

? Wat is juist: schellekoord of schellenkoord? Het Groene Boekje vermeldt dit woord niet.

! Schellekoord is juist. Als je dit woord opvat als een samenstelling waarvan het eerste deel een werkwoord is (schellen ‘bellen’), schrijven we volgens de nieuwe regels geen tussen-n; vergelijk: brekebeen, dwingeland en spinnewiel (Groene Boekje, blz. 26, punt e). Vandaar dat het Groot Woordenboek Hedendaags Nederlands van Van Dale (1996) schellekoord vermeldt, met de betekenis ‘koord waaraan men trekt om te schellen’. Ook De Nieuwe Spellinggids van de Nederlandse Taal vermeldt deze vorm.

Maar is schellenkoord echt fout? Nee. Want waarom zouden we niet mogen uitgaan van het zelfstandig naamwoord schel, dat ‘bel’ betekent? Schel eindigt niet op een stomme e en heeft een meervoud op -n; dat betekent dat het volgens de nieuwe regels in samenstellingen een tussen-n krijgt. Schellenkoord betekent dan ‘koord van een bel’.

Een samenstelling die vergelijkbaar is met schellekoord is wiegelied; ook dit woord heeft geen tussen-n - het betekent ‘liedje bij het wiegen gezongen’ - terwijl ook de vorm wiegenlied voorstelbaar is; het zou dan een lied zijn dat bij de wieg gezongen wordt.

● Instaan voor...

? In een berichtje in De Telegraaf staat dat Van Dale op zijn weblocatie een fout maakt. Van Dale schrijft: ‘Hoewel (...) door Van Dale de uiterste zorg is nagestreefd, kan voor de afwezigheid van fouten of onvolledigheden niet worden ingestaan.’ Volgens De Telegraaf moet afwezigheid hier aanwezigheid zijn. Is dit waar?

! Nee, De Telegraaf heeft ongelijk. Van Dale bedoelt hier te zeggen dat er geprobeerd is fouten te vermijden, maar dat men er de hand niet voor in het vuur durft te steken dat dit helemaal gelukt is. En dat staat er ook. Niet kunnen instaan voor betekent hier ‘geen positieve verzekering kunnen geven voor’. En datgene waarvoor men geen positieve verzekering kan geven, is de afwezigheid van fouten. Juist als Van Dale hier aanwezigheid had gebruikt, zoals De Telegraaf voorstelt, had de zin een niet-bedoelde betekenis gekregen. Want wie wil de gebruikers van zijn weblocatie er nu op wijzen dat men niet met zekerheid durft te zeggen of er wel genoeg fouten in staan?

De verwarring over deze zin wordt veroorzaakt door de twee ontkenningen in deze zin: afwezigheid (‘het niet aanwezig zijn’) en niet. Twee (of meer) van dit soort ontkenningen leveren nu eenmaal vaak interpretatieproblemen op. Zo is ook een zin als Het voorkomen van fouten is niet denkbeeldig (‘niet’ en ‘niet werkelijk’, dus: ‘wel werkelijk’) niet voor iedereen direct goed te begrijpen.

● Al het/alle geld

? Is er een verschil tussen al het geld en alle geld?

! Ja; beide woordgroepen zijn mogelijk, maar ze betekenen niet helemaal hetzelfde. Een eigenschap van alle is namelijk dat het datgene wat erop volgt onbepaald maakt. Vergelijk:

-	Alle mensen hebben angsten (vergelijkbaar met de algemene uitspraak Mensen hebben angsten);
-	Al de mensen hebben angsten (een uitspraak over een bepaalde groep mensen, vergelijkbaar met De mensen hebben angsten).

Als u ‘het hele bedrag’ bedoelt, dan is al het geld het best. Alle geld duidt meer op geld in het algemeen, zoals in Zelfs voor alle geld van de wereld ga ik niet terug. Maar in deze zin kán alle geld wel vervangen worden door al het geld; de betekenis wordt dan veel concreter.