Onze Taal. Jaargang 66

Taaladviseur ziet spoken
W.A.J. Smedts - voorzitter Taaladviesoverleg van de Nederlandse Taalunie

Renkema heeft blijkbaar moeite met enkele recente initiatieven van de Nederlandse Taalunie (NTU) ten I aanzien van taaladvisering. Volgens het Taalunieverdrag ligt taalzorg nochtans op de weg van de overheid: de NTU heeft onder meer tot doel de kennis en het verantwoorde gebruik van de standaardtaal te bevorderen. Dat doet ze overigens erg omzichtig. Zo komt wat Renkema noemt ‘het plan van de overheid om taaladviezen te gaan geven’ niet van de overheid, maar uit het veld. Het Taaladviesoverleg (TAO) is namelijk ingesteld om uitvoering te geven aan de aanbevelingen van de Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren 1989 in Tilburg. De Conferentiecommissie meende toen dat ‘een duidelijk draagvlak aanwezig bleek om vanuit Taaluniekader over te gaan tot steunverlening aan de pogingen die thans worden gedaan om in het taalgebied openbare taaladvisering van de grond te krijgen. De Commissie stelt voor dat terzake naar een beleid gestreefd wordt dat erop gericht is de afstemming tussen taaladviesdiensten in Nederland en Vlaanderen te bevorderen. Het is immers van het grootste belang dat deze taaladviesdiensten gecoördineerde opvattingen naar buiten brengen. In de tweede plaats lijkt het op de weg van de Nederlandse Taalunie te liggen de totstandbrenging te bevorderen van een databankachtige voorziening op taalzorggebied die (mede) ten dienste kan worden gesteld van de verschillende taaladviesdiensten.’ Als een van de vier commissieleden tekende J. Renkema.

Een van de aanbevelingen van de conferentie luidde: ‘Het beschrijven en vaststellen (in de zin van codificeren) van de normen van “de” standaardtaal moet een taak van de overheid blijven.’ Uit de discussie concludeerde dagvoorzitter Renkema toen met betrekking tot deze stelling eensgezindheid bij de ruim honderd aanwezigen.

● Inspiratiebron

Het Genootschap Onze Taal en de Vereniging Algemeen Nederlands worden mede door de overheid gefinancierd met het oog op taaladvisering aan het grote publiek. Naar ik aanneem, voeren ze die adviesfunctie in alle onafhankelijkheid uit. Net zo werkt het TAO in volle vrijheid aan zijn opdracht. Nimmer hebben ambtenaren zich met de inhoudelijke kant van de adviezen bemoeid. Bovendien zullen de adviezen die binnenkort openbaar worden gemaakt in elk geval niet het statuut hebben van een officiële regeling. Iedere taalgebruiker die er kennis van wil nemen, staat het vrij het advies te volgen of naast zich neer te leggen. Maar omdat de adviezen vaak na ruime discussie tot stand zijn gekomen, omdat ze gemotiveerd zijn en omdat ze door het TAO als geheel gedragen worden, is de hoop gewettigd dat taalgebruikers zich erdoor zullen laten inspireren.

In een goed gedocumenteerde bijdrage in deel 26 van de Taaluniereeks ‘Voorzetten’, over taalzorg in Nederland en Vlaanderen, stelt P.H.M. Smulders vast dat de antwoorden op eenzelfde adviesvraag zeker zullen uiteenlopen omdat de advisering zo verspreid is. ‘De divergentie die zo ontstaat, werkt taalonzekerheid in de hand. De NTU zou met het doelgericht subsidiëren van gespecialiseerde taaladviserende instellingen (met de eis van onderlinge samenwerking) de eenheid in taaladvisering versterken, de kwaliteit van taaladvisering bevorderen, en de taalonzekerheid binnen het Nederlandse taalgebied terugdringen.’ Blijkbaar is er nog ruimte om de taaladvisering te verbeteren.

Uit hetzelfde onderzoek van Smulders blijkt overigens ook dat grammaticale kwesties slechts een gering deel (4,4%) uitmaken van alle vragen om advies. Allicht gaat het daarbij meestal nog om dezelfde vragen, zodat het aantal verschillende kwesties nog veel kleiner is. De overgrote meerderheid van de vragen heeft betrekking op spelling - vaak op niet-

[p. 226]

wettelijk beregelde onderdelen - en op woordgebruik. Angst dat de grammatica door het verstrekken van een geharmoniseerd TAO-advies zal worden voorgeschreven, is alleen daarom al volkomen ongegrond.

● Nachtwakersstaat

Het zal duidelijk zijn dat er weinig overblijft van Renkema's kernbezwaar, namelijk dat de overheid - onder gebruikmaking van de resultaten van het Taaladviesoverleg - via een officieel-commerciële publicatie regelend wil optreden inzake taalgebruik.

Hierbij verdient vooral de zinsnede ‘officieel-commercieel’ de aandacht. Wat officieel betreft: de voornaamste misvatting van Renkema is dat hij alle initiatief van de overheid gelijkstelt met opstellen, invoeren en bewaken van regelingen. Maar in zo'n nachtwakersstaat leven we niet. De overheid rekent het ook tot haar taak de voorwaarden te scheppen waaronder burgers initiatieven tot het algemeen welzijn kunnen ontplooien. Een van die initiatieven is taaladvisering. Andere zijn natuurbeheer, gezondheidszorg, kinderbescherming.

Blijft over het commerciële. Dat suggereert dat een gehaaide uitgever winst gaat maken met gegevens die op kosten van de belastingbetaler zijn verzameld. Ook dat is niet juist. Van meet af aan heeft het in de bedoeling van het TAO gelegen dat de verzamelde adviezen in elektronische vorm in een databank zouden worden opgenomen. Die databank zou niet enkel ter beschikking komen van de aan het TAO meewerkende taaladviesdiensten, maar ook ruimer worden verspreid bij andere geïnteresseerde taaladviseurs en - mogelijk in een wat aangepaste vorm - ook bij het grote publiek. Veel van het werk dat de afgelopen jaren is verricht, was op de ontwikkeling, de vlotte toegankelijkheid en de inhoudelijke invulling van zo'n databank gericht. Het is ondenkbaar dat een uitgeverij dat ‘voorwerk’ zou hebben willen financieren. En zelfs nu dat voorwerk achter de rug is, en daar bij het uitbrengen van een cd-rom alleen maar op voortgeborduurd hoeft te worden, blijken de meeste uitgeverijen daar niet toe bereid te zijn.

Een advies uit de Taaladviesdatabank

● Enkel faciliteiten

Bij de totstandkoming van de taaladviesdatabank heeft de overheid niet gestuurd, maar gefacilieerd. ‘Het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie moet rekening houden met de tekenen des tijds, en er niet voor terugschrikken om op het gebied van taalzorg afspraken te maken tussen Nederland en Vlaanderen. Het is de taak van het Comité ervoor te zorgen dat er - na voorafgaande advisering - een duidelijke taalkundige norm wordt gesteld inzake het Nederlands en dat er voor het overige een voorwaardenscheppend beleid (stimulering, ondersteuning, financiering) wordt gevoerd.’ Aldus een aanbeveling uit 1990 aan het Comité van Ministers, mede ondertekend door J. Renkema. Daaraan is de volgende jaren uitvoering gegeven. Als Nederlands bekendste taaladviseur daar meer achter zoekt, ziet hij spoken.

Naschrift Jan Renkema

1.	Wanneer de Taalunie de aanbevelingen uit de bundel Taalzorg: overheid en burger had opgevolgd, dan zou zij zich inzake spelling en taaladvise ring heel wat terughoudender hebben opgesteld.
2.	In de hierboven geciteerde aanbeve ling wordt een belangrijke zin weggelaten: ‘De bestuurlijke verantwoordelijkheid van het Comité van Ministers hoeft overigens niet te leiden tot zeer gedetailleerde besluitvorming in specifiek taalkundige zin.’ Het is nimmer de bedoeling geweest dat de overheid een uitspraak doet inzake kwesties als een aantal mensen heeft/hebben.
3.	Met de taalkundige norm werd - zoals ook uit het citaat blijkt - gedoeld op verschillen tussen Nederland en Vlaanderen, en niet op uitingen als Hun hebben meer zakgeld als mij.
4.	Het voorwaardenscheppend beleid was effectiever gerealiseerd met subsidies aan taaladviesdiensten onder voorwaarde van overleg tussen Nederland en Vlaanderen.
5.	Alleen taaladviseurs maken een onderscheid tussen officieel goedgekeurde beschrijvingen van keuzes in taalvariatie en voorschriften voor taalgebruik - de taalgebruiker maakt dit onderscheid niet.
6.	Een verspreiding van de ‘beschrijvingen’ via Internet is zowel voor de Taalunie als voor de gebruiker veel goedkoper dan een cd-rom van een uitgever.
7.	Wanneer taaladvisering vergeleken wordt met natuurbeheer, gezondheidszorg en kinderbescherming, wordt een discussie al snel spookachtig.