Onze Taal. Jaargang 66

[p. 180]

De erkenning van de Nederlandse Gebarentaal
Marc van Oostendorp

De Nederlandse Gebarentaal is een taal als alle andere en moet ook door de Nederlandse regering als zodanig worden erkend. Deskundigen zijn het hierover al jarenlang met elkaar eens. Als de commissie Nederlandse Gebarentaal haar zin krijgt, wordt de gebarentaal ongeveer op één lijn gesteld met het Fries. Welke maatregelen zijn daarvoor nodig?

Nederland krijgt steeds meer talen. Nog niet zo lang geleden werden eerst het Nedersaksisch en daarna het Limburgs officieel als taal erkend. Nu heeft zich alweer een kandidaat aangediend: de Nederlandse Gebarentaal. Als het aan de commissie Nederlandse Gebarentaal ligt, krijgt die taal meer rechten dan het Nedersaksisch en het Limburgs, en wordt hij ongeveer gelijkwaardig aan het Fries. Gebruikers van gebarentaal hebben dan bijvoorbeeld recht op een tolk bij al hun contacten met de overheid en met het Nederlandse rechtssysteem.

Op 10 juni van dit jaar bood de commissie - waarin onder anderen taalkundigen, ambtenaren en vertegenwoordigers uit de dovengemeenschap zitting hadden - de staatssecretarissen Terpstra en Netelenbos een rapport aan. De commissie was ongeveer een jaar eerder geïnstalleerd om te onderzoeken hoe een eventuele officiële erkenning van de gebarentaal het best vorm kan krijgen.

Staatssecretaris Nuis beeldt het begrip cultuur uit in het onlangs verschenen rapport van de commissie Nederlandse Gebarentaal.

● Primitieve tekens?

Dat zo'n erkenning er zou komen, lag vorig jaar al min of meer vast. Zo'n vijftien jaar geleden geloofden veel horenden nog dat gebarentaal geen echte taal was maar een primitief tekensysteem, vergelijkbaar met het handen- en voetenwerk dat mensen gebruiken bij de groenteboer in een vreemd land waarvan ze de taal niet verstaan. Op veel dovenscholen werd het gebruik van gebarentaal verboden; alle aandacht ging naar het Nederlands.

Sinds die tijd is vrijwel iedereen die zich er serieus mee bezighoudt, gaan inzien dat gebarentaal een volwaardige taal is. Er is toneel, literatuur en zelfs poëzie in gebarentaal. Op sommige plaatsen in de wereld, zoals aan de Amerikaanse dovenuniversiteit Gallaudet, wordt in gebarentaal gedoceerd over abstracte onderwerpen als de filosofie van Kant of goniometrische wiskunde. De grammatica en de woordenschat van gebarentalen zijn minstens even ingewikkeld als die van gesproken talen.

Bovendien heeft de grammatica van de Nederlandse Gebarentaal even weinig te maken met die van het Nederlands als met bijvoorbeeld die van het Chinees. In Vlaanderen wordt ook een heel andere gebarentaal gebruikt (de Vlaamse Gebarentaal), die voor de meeste Nederlandse doven niet te begrijpen is.

Recht op taal

Er zijn ook genoeg sociale en politieke redenen om gebarentaal serieus te nemen. Voor de geestelijke ontwikkeling van kinderen is het uiterst belangrijk dat die kinderen zo jong mogelijk met zo veel mogelijk taal in aanraking komen. Elk kind heeft recht op taal. Voor doven ligt dan een gebarentaal het meest voor de hand, omdat die taal voor een dove veel gemakkelijker te leren is dan gesproken Nederlands.

Nu is er nogal wat voor nodig om dove kinderen goed kennis te laten maken met gebarentaal. De meeste ouders kennen die taal niet; van maar tien procent van de doven zijn de ouders ook allebei doof. Ook onderwijzers op gewone basisscholen kennen geen gebarentaal. De kinderen moeten daarom in ieder geval de eerste jaren naar een bijzondere school, met speciaal opgeleide onderwijzers. Bovendien moeten ook de ouders de kans krijgen om de eerste taal van hun kinderen te leren. Voor al dit onderwijs bestaan al wat voorzieningen, maar als de aanbevelingen van de commissie worden gevolgd, wordt dit in de toekomst beter gestructureerd.

● Tolken

Ook voor het latere leven van doven is het belangrijk dat hun eigen taal erkend wordt. Zo wordt het recht op tolken beter gegarandeerd. Dat geldt niet alleen voor de rechtbank of aan het loket van het gemeentehuis. Ook in hun privéleven moeten doven meer van die tolken gebruik kunnen maken. Op dit moment kunnen dove mensen hooguit achttien uur per jaar een tolk raadplegen, voor bijvoorbeeld een bezoek aan de dokter, een notaris of een advocaat, een begrafenis, een bruiloft, een ouderavond of het theater. De meeste doven gaan zo zuinig mogelijk met die uren om,

[p. 181]

voor het geval er zich aan het eind van het jaar opeens een noodgeval voordoet.

Over de precieze juridische manier waarop de erkenning van de gebarentaal vorm moet krijgen, is de commissie een beetje vaag. Het zou bijvoorbeeld kunnen via het Europese verdrag waarmee ook de positie van het Fries, het Nedersaksisch en het Limburgs is geregeld. Een probleem daarbij is dat geen enkel ander land tot nu toe de positie van zijn gebarentaal via dit verdrag geregeld heeft. Een andere moeilijkheid is dat er binnen Nederland geen streek kan worden aangewezen waarin de Nederlandse Gebarentaal geworteld is. Gebarentaal is daarmee net zo min een streektaal als het Nederlands. Hoe dan ook beveelt de commissie aan de gebarentaalgebruiker min of meer dezelfde rechten te geven als Friestaligen.

● Walkmans

Bij dit alles blijft het belangrijk dat doven ook goed Nederlands kunnen leren en zo veel mogelijk van het (geschreven) Nederlands gebruik kunnen maken. De commissie merkt bijvoorbeeld op dat in steeds meer musea de geschreven toelichtingen bij kunstwerken vervangen worden door een gesproken uitleg die met een walkman te beluisteren is. In die ontwikkeling zou een kentering moeten komen. Ook de hoeveelheid ondertitelingen bij de publieke omroep en in de schouwburg zou moeten worden uitgebreid.

Er mogen dan steeds talen bij komen in Nederland, het Nederlands blijft nu eenmaal voorlopig de meest gebruikte taal in Nederland. Daar moeten ook dove Nederlanders van kunnen profiteren.

Hoeveel Nederlanders hebben belang bij extra aandacht voor de Nederlandse Gebarentaal (NGT)?
	omvang	NGT als moedertaal	NGT als tweede taal
vroegdoven	8.500	ja	nee
laatdoven	15.500	nee	ja (voor 5.250 personen)
horende familie	5.500	nee	ja

Onder ‘vroegdoven’ worden hier verstaan mensen die doof geboren worden, of doof worden vóór hun derde jaar - de leeftijd waarop de meeste kinderen beginnen te spreken. Laatdoven worden op latere leeftijd doof; als dit nog gebeurt tijdens hun jeugd, zijn ze er waarschijnlijk bij gebaat alsnog NGT als tweede taal te leren.