Onze Taal. Jaargang 66

Van Hendrika tot Melanie
Emancipatie in de naamgeving
Doreen Gerritzen

Lange tijd waren veel meisjesnamen afgeleid van jongensnamen (Willemien, Antoinette, Jantje) of daar zelfs identiek aan (Kees, en heel vroeger Dirc). Maar tegenwoordig krijgen meisjes meestal namen zonder een mannelijk verleden: Iris, Anouk, Manon.

In veel culturen verschillen jongensnamen op de een of andere manier van meisjesnamen. Dat verschil kan samenhangen met de betekenis van de namen, bijvoorbeeld met de gewenste eigenschap die in de naam wordt uitgedrukt - vergelijk de (oude) Germaanse jongensnaam Gerhard ‘sterk met de speer’ met de (betrekkelijk recente) Arabische meisjesnaam Fatin ‘charmant, verleidelijk’. Sommige typen namen worden vrijwel uitsluitend aan meisjes gegeven: namen die geïnspireerd zijn op bloemen, zoals Daisy (Engels voor ‘madeliefje’) en Susanna (Hebreeuws voor ‘lelie’), en edelstenen, bijvoorbeeld Esmeralda (Spaans voor ‘smaragd’) en Ruby (Engels voor ‘robijn’).

● Vrouwelijke uitgang

Het onderscheid tussen jongens- en meisjesnamen kan ook in de vórm van de naam tot uitdrukking komen. Bij de Garo, een volk in het westen van Assam in India, zijn namen die eindigen op een ie-klank (Banni, Jingini, Ronbi) typisch voor vrouwen, terwijl namen van mannen vaak uitgaan op een n (Rohen, Jengon). Ook in onze naamgeving, althans die van de laatste eeuwen, kunnen we het geslacht van de naam vaak afleiden uit de uitgang: namen op -us komen alleen bij jongens voor, en de uitgangen -a, -ette, -ina en -ia vinden we alleen bij meisjesnamen. Zulke uitgangen kunnen ook gebruikt worden om het geslacht van de naam te veranderen: met -a wordt Adriaan Adriana, met -ien maak je van Willem Willemien en Antoine wordt met -ette Antoinette. Ook een verkleiningsuitgang kan tot vervrouwelijking leiden: naast Guus komt ook de meisjesnaam Guusje voor.

In de late Middeleeuwen begon men meisjes jongensnamen te geven, maar men nam nog niet de moeite die namen voor vrouwelijk gebruik aan te passen. Zo vinden we in bronnen uit de vijftiende eeuw naamsvermeldingen als Joncfrou Dirc van der Does, Joncfrou Adriaen, Joncfrou Johan van der Velde en Jacob, hertogin van Beieren. Toen het gewoon werd dat ouders zich bij de keuze van een naam voor een dochter lieten inspireren door een jongensnaam, kregen zulke namen een vrouwelijke uitgang. Oude vormen zijn Jacopmijne, Hendriksken, Maertijnkin en Willemtie.

● Rib van Adam

In de loop van de eeuwen kreeg het naamtype jongensnaam + vrouwelijke uitgang vaste voet aan de grond. Bij de vooroorlogse generatie draagt ongeveer de helft van de vrouwen zo'n naam. Favoriet waren onder meer Johanna, Cornelia, Adriana, Wilhelmina, Hendrika, Jantje en Jacoba. Er wordt in dit verband wel gesproken van het ‘rib-van-Adam-patroon’. Vrouwen zouden geen eigen naam hebben: hun namen zijn afleidingen, afwijkingen van jongensnamen. Kijken we naar de moderne meisjesnamen, dan lijkt het erop dat veel ouders een afkeer voelen van dit soort namen. Want hoewel ouders zich niet definitief hebben afgewend van meisjesnamen waarin nog een jongensnaam te herkennen is, getuige de populariteit van Michelle, Denise en Stefanie, heeft het merendeel (ongeveer 80%) van de populaire meisjesnamen van de afgelopen jaren geen mannelijke bron. Hendrika, Guusje, Willemien, Louise, Martina, Jannie en Harmke moesten plaatsmaken voor Anouk, Iris, Tessa, Esther, Monique, Ellen en Manon. De emancipatie heeft in de naamgeving dus vooral geleid tot vervrouwelijking van meisjesnamen.