Onze Taal. Jaargang 66

[p. 175]

? Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Grind/grint

? Wat is juist: grint of grind?

! In de meeste hedendaagse naslagwerken komen we alleen grind (‘kiezels’) met een -d tegen. Het Etymologisch Woordenboek van Van Dale vermeldt dat grind voortkomt uit het Middelnederlandse grinde, dat ‘huiduitslag’ betekende. In de betekenis ‘kiezels’ komt grind pas na de zeventiende eeuw voor. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal noemt grind etymologisch gezien de beste spelling, maar keurt de spelling grint niet echt af. Deze laatste spelling is waarschijnlijk ontstaan doordat grind geen meervoud kent, in tegenstelling tot bijvoorbeeld hond. Doordat de d in het veelvoorkomende meervoud honden vaak gehoord wordt, blijft hij ook in de spelling bewaard. Maar doordat grind geen meervoud kent, bevat dit woord in de uitspraak altijd een t. Deze -t kon daardoor ook doordringen tot de spelling. Het nieuwe Groene Boekje geeft het van grint afgeleide werkwoord grinten als gelijkwaardige variant van grinden (‘met grind bestrooien’, ‘grind delven’), evenals onder andere Van Dale (1995). Van Dale en Prisma (1994) vermelden ook bij het zelfstandig naamwoord grind de variant grint, maar de andere recente woordenboeken en het Groene Boekje doen dat niet. De spelling met een -d is blijkbaar het gebruikelijkst.

● Sinds

? Volgens mij is sinds in Pieter is al sinds drie jaar werkloos verkeerd gebruikt. Heb ik gelijk?

! Ja. In deze zin wordt sinds ten onrechte als voorzetsel gebruikt in de betekenis ‘gedurende’. Sinds kan hier beter weggelaten worden: Pieter is al drie jaar werkloos. We kúnnen sinds wel als voorzetsel gebruiken, maar dan in de betekenis ‘vanaf’: Pieter is al sinds 1994 werkloos.

Sinds kan ook een voegwoord zijn; dan leidt het een bijzin in en betekent het ‘sedert’, ‘van het tijdstip af dat’. Voorbeeld: Pieter is erg bedroefd sinds hij werkloos is.

● Je wil(t)

? Is wil juist in de zin De conciërge vraagt of je even wil komen?

! In de spreektaal is wil hier gebruikelijk; in de (formele) schrijftaal hoort hier wilt te staan: De conciërge vraagt of je even wilt komen.

Het werkwoord willen heeft een zeer onregelmatige vervoeging. Dat levert onzekerheid op bij veel taalgebruikers, vooral ook bij de derde persoon: is het hij wilt of hij wil? Juist is hij wil: De conciërge vraagt of hij even wil komen.

Omdat we u opvatten als beleefde vorm van de tweede persoon jij wilt, is u wilt beter dan u wil. Ook als u op de persoonsvorm volgt, blijft de -t staan: Wilt u even naar de conciërge gaan? Alleen als jij/je op de persoonsvorm volgt, valt de t weg: Wil je even naar de conciërge gaan?

● De/het medicijn

? Wat is juist: de medicijn of het medicijn?

! Het Groene Boekje vermeldt vreemd genoeg alleen de medicijn, net als het woordenboek van Kramers (1996). De overige naslagwerken geven zowel de als het. De tiende druk van Van Dale (1976) gaf nog alleen de medicijn (v.(m.)); in de elfde druk (1984) is daaraan toegevoegd dat het medicijn gebruikelijker is. U kunt dus gerust voor het medicijn kiezen.

● Nabije of Midden-Oosten

? Tegenwoordig spreekt iedereen van het Midden-Oosten, terwijl ik vroeger geleerd heb dat dit gebied het Nabije Oosten heet. Is het Nabije Oosten verouderd?

! Uit de woordenboeken blijkt inderdaad dat het Nabije Oosten een verouderde aanduiding is voor ‘de ons het meest nabijgelegen oostelijke landen, namelijk vanaf de oostgrens van Griekenland tot aan de westgrens van Iran’ (Verschueren 1996). Verschueren geeft de veelzeggende voorbeeldzin ‘Het Nabije Oosten wordt tegenwoordig vaak Midden-Oosten genoemd.’ Ook uit de laatste drie drukken van Van Dale blijkt dat Midden-Oosten de term Nabije Oosten heeft verdrongen. Wolters' Koenen (1992 en 1996) vermeldt Nabije Oosten helemaal niet meer; de Grote Koenen (1986) doet dat nog wel, en geeft aan dat Midden-Oosten ingeburgerd is geraakt onder invloed van het Engels (the Middle East).

De Grote Winkler Prins vermeldt: ‘De term Midden-Oosten heeft burgerrecht verkregen sinds de vestiging van het Britse Midden-Oosten-Commando en daarmee verbonden civiele organisaties in de Tweede Wereldoorlog. Voordien sprak men wel van Nabije Oosten, een term die nog gangbaar is in de archeologie.’

● Zijn grande halen

? Bestaat de uitdrukking zijn grande halen?

! Ja, deze uitdrukking bestaat. Van Dale (1995) vermeldt haar en geeft als betekenis ‘zijn woede koelen’. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel V, 1900) betekende zijn grande halen oorspronkelijk ‘naar hartelust te werk gaan’, ‘zijn hart ophalen’, en kreeg het later de betekenis ‘de lust om zich te wreken bevredigen’. Het zelfstandig naamwoord grande (ook gespeld als grand, grant, granje en gram) betekent ‘rechtmatig deel’, ‘het iemand toekomende deel’. Tegenwoordig komt de uitdrukking het meest voor met gram: zijn gram halen.