Onze Taal. Jaargang 66

[p. 147]

?Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Ontferm u onzer

? In een oude tekst kwam ik het zinnetje Ontferm u onzer tegen. Welke naamval is onzer hier?

! Een tweede naamval, ofwel genitief. Vroeger kende het, Nederlands werkwoorden die een tweede naamval bij zich hadden. In de negentiende eeuw waren vele daarvan al verdwenen, alleen enkele wederkerende werkwoorden zoals zich ontfermen, zich bekommeren en zich herinneren hadden deze genitief toen nog wel bij zich. Zinnen als Zij bekommeren zich harer niet en Herinnert gij u zijner niet? waren toen gangbaar. Maar deze genitieven zijn in het hedendaagse Nederlands ook verdwenen. In plaats daarvan maken we constructies met voorzetsels: Ontferm u over ons; Zij bekommeren zich niet om haar. In andere gevallen is de oude genitief een lijdend voorwerp geworden: Herinnert u zich hem niet?

● Zorgelijke situatie

? Is zorgelijk in de zin De situatie is zorgelijk fout?

! Nee, zorgelijk is hier goed. Er wordt bedoeld dat de situatie verontrustend is, en dat is een van de betekenissen van zorgelijk. Sommige taalgebruikers vinden zorgwekkend in dit soort zinnen beter. Zij zijn van mening dat zorgelijk alleen in de betekenissen ‘geneigd tot bezorgdheid, zwaartillend’ en ‘bezorgdheid uitdrukkend’ gebruikt kan worden. Bijvoorbeeld in zinnen als Vader heeft een zorgelijke aard en Moeder keek zorgelijk. Dit hoeft wat ons betreft niet: zorgelijk en zorgwekkend hebben de betekenis ‘verontrustend’ gemeen. Dat zorgelijk daarnaast ook nog andere betekenissen heeft, is nog geen reden het in de betekenis ‘verontrustend’ af te keuren.

Volgens sommige adviesboeken zou zorgwekkend beter gebruikt kunnen worden als er nadruk moet liggen op iets wat zorgen bij anderen veroorzaakt, zoals in de zin De dokter vond de toestand van de zieke zorgwekkend. Zorgelijk zou beter gebruikt kunnen worden als er minder nadruk ligt op zorgen bij anderen en als het om iets van blijvende aard gaat. Het Stijlboek van Prisma geeft de voorbeeldzin: Vroeger bleef een weduwe in zorgelijke omstandigheden achter. Dit gebruiksverschil tussen zorgelijk en zorgwekkend komt echter niet tot uiting in de betekenisomschrijvingen in de woordenboeken.

● Verleden/tegenwoordige tijd

? In ons gezin is er een discussie gaande over de zin Wist je dat de auto een deuk had? Het ene kamp beweert dat hier staat dat de auto nu nog een deuk heeft, het andere dat de deuk alweer is weggewerkt. Wie heeft gelijk?

! Beide kampen hebben gelijk: deze zin is dubbelzinnig. Hij kan zowel op een toestand in het heden slaan als op een toestand in het verleden.

De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) geeft de volgende voorbeeldzinnen:

1	Ik zei daarnet dat ze mooi haar heeft.
2	Ik zei daarnet dat ze mooi haar had.

Zowel zin 1 als zin 2 drukt uit dat het ‘zeggen’ vóór het spreekmoment plaatsvond. In 1 valt het ‘mooi haar hebben’ samen met het spreekmoment; dat betekent dat de persoon over wie het gaat nu mooi haar heeft. Zin 2 kán betekenen dat het haar van de vrouw in het verleden mooi was maar dat nu niet meer is. Maar er kan óók mee gezegd zijn dat haar haar nog steeds mooi is.

Als de zin die u ons voorlegt moet uitdrukken dat de auto nu nog een deuk heeft, dan is het het duidelijkst om de tegenwoordige tijd te gebruiken (‘Wist je dat de auto een deuk heeft?). Zo wordt elk misverstand uitgesloten.

Over uw voorbeeldzin valt nog meer te zeggen. Wist je dat... drukt hier niet uit dat het ‘weten’ vóór het spreekmoment plaatsvond, zoals bij zei in de bovenstaande voorbeeldzinnen uit de ANS wel het geval is. Wist je dat... betekent iets als ‘Is je misschien bekend dat...?’ Het is geen vraag naar de kennis van de aangesprokene, zoals in Wist je gisteren al dat de auto een deuk had?, maar een vriendelijke manier om een (mogelijk) onbekend feit onder iemands aandacht te brengen.

● Organiseren/houden

? Volgens mijn collega's is de zin Op 5 mei organiseren we een bijeenkomst fout; in plaats van organiseren had ik houden moeten schrijven. Hebben zij gelijk?

! Volgens de woordenboeken wel. Als u de bijeenkomst op 5 mei houdt, hebt u het organiseren daarvan al achter de rug. De woordenboeken geven bij organiseren betekenissen als ‘tot stand brengen’ en ‘op touw zetten’, en bij houden ‘doen plaatshebben’. Alleen Kramers (1996) geeft een voorbeeldzin waarin organiseren in de door u bedoelde betekenis lijkt te worden gebruikt: ‘op 4 juli organiseren wij een meeting’.

Hoewel de woordenboeken organiseren als synoniem van houden niet vermelden, wordt het toch vaak zo gebruikt. Volgens Renkema (Schrijfwijzer, 1995) bevat de zin Op 5 mei organiseren we een bijeenkomst geen fout; organiseren zou in deze betekenis zo ingeburgerd zijn dat het geen zin meer heeft het af te keuren.