Onze Taal. Jaargang 66

[p. 146]

Het Oranjegevoel
Diana van Dijk - Koninklijk Instituut voor de Marine, Den Helder

Wat hebben wij, RTL5 en Oranje met elkaar gemeen? Ze worden vaak verbonden met het woord gevoel. Over een betrekkelijk nieuwe verzameling samenstellingen.

Kroonprins Willem-Alexander deelt tijdens de Olympische Spelen in het Oranjegevoel.
Foto © ANP

Wie van sport houdt, is vorig jaar flink aan zijn trekken gekomen. Vlak achter elkaar waren er het Europees Kampioenschap voetbal, de Tour de France, Wimbledon en als hoogtepunt de Olympische Spelen. De Oranjesupporters hadden het er maar druk mee. Hoe beter onze nationale sporthelden presteerden, hoe groter de gekte. Geregeld werd in dit verband het relatief nieuwe woord Oranjegevoel gebruikt. Dit Oranjegevoel komt snel op en het verdwijnt ook weer snel, al naargelang de Nederlandse sportprestaties. Het sterkst is het Oranjegevoel bij het voetbal, maar we zien het ook bij andere sporten, zoals wielrennen en schaatsen.

● Hossende prins

Maar Oranje staat natuurlijk ook voor ons koningshuis. Fervente aanhangers van de monarchie delen lief en leed met de leden van het Koninklijk Huis. De kranten stonden in augustus vorig jaar vol met artikelen en ingezonden brieven over onze hossende kroonprins tijdens de Olympische Spelen. NRC Handelsblad schreef dat uit onderzoek was gebleken dat het allemaal wel meeviel met de kritiek op het gedrag van de prins. Slechts weinigen hadden zich eraan gestoord. ‘Een onderzoek van de Telegraaf - altijd een nuttige graadmeter van het Oranjegevoel - leverde afgelopen zaterdag eenzelfde beeld op’, aldus de NRC.

Het Oranjegevoel blijkt ook betrekking te hebben op Nederland in het algemeen en alle typisch Nederlandse topproducten in het bijzonder. Remco Campert wijdde er eind vorig jaar in de Volkskrant een hele column aan. Daarin schreef hij onder meer: ‘Met Fokker is het afgelopen. Hoe moet het met het Oranjegevoel van de heer Mateman? Dat kan hij nu niet meer kwijt. Ik houd mijn hart vast, want een Oranjegevoel dat je niet van tijd tot tijd kunt luchten, gaat op den duur broeien, stinken en zwellen.’

Oranjegevoel komt dus inmiddels veel voor. Het is dan ook logisch dat het in het nieuwe Groene Boekje is opgenomen; de kans is daardoor groot dat Oranjegevoel ook de volgende druk van Van Dale haalt.

● Het Nietzsche-gevoel

De combinatie van een eigennaam (bijvoorbeeld Oranje) met het woord gevoel is niet nieuw. In de jaren tachtig maakte het verzekeringsbedrijf Zwitserleven, in de persoon van Kees Brusse, al reclame met het ‘Zwitserlevengevoel’: het prettige gevoel dat je later in vrijheid en luxe kunt leven als je nu een bepaalde pensioenverzekering afsluit. De kreet schijnt het goed te doen, want de reclame bestaat nog steeds. Het Zwitserlevengevoel is inmiddels een ingeburgerd begrip geworden; het staat voor ‘het onbekommerd genieten van de goede dingen van het leven’. Maar het blijkt ook net even anders toepasbaar te zijn. Vlak na de heroïsche overwinning op Grasshoppers, eind vorig jaar in Zwitserland, kwam Ajax tegen AZ niet verder dan 1-1. De Volkskrant kopte: ‘Ajax is het Zwitserlevengevoel al weer snel kwijt’.

Twee jaar geleden had De Groene Amsterdammer een special over Nietzsche, met als titel ‘Het Nietzsche-gevoel, een galerij van Nederlandse nietzscheanen’. Wie goed oplet, ziet dat er het laatste jaar op televisie en in de kranten een sterke toename is van samenstellingen van eigennamen met het woord gevoel. Vorig jaar vroeg Bart de Graaff tijdens de uitreiking van De Gouden Televizierring of er zoiets bestaat als een ‘RTL5-gevoel’. Jan Mulder schreef in zijn column in de Volkskrant van 8 oktober: ‘In de Arena is nog maar weinig van het Ajax-gevoel over’. Verder kwam ik onder andere tegen: het KemaKeurgevoel (‘het veilige gevoel dat keurmeesters de risico's van het leven zo klein mogelijk houden’), het Fortis-gevoel (Fortis is een bank die een andere bank, Mees Pierson, heeft overgenomen; het Fortis-gevoel staat voor ‘een duidelijke en krachtige uitstraling’) en het Messiah-gevoel (het gevoel dat vierduizend mannen en vrouwen hebben als ze in één groot koor Händels oratorium Messiah zingen).

Maar niet alleen eigennamen gaan op deze manier samen met gevoel. Bekend zijn het ikgevoel en het wijgevoel, maar ook het wijkgevoel bestaat, en het luxe-slaapkamergevoel. En wat te denken van het blijde-rijdengevoel (in de VPRO Gids)? Het mag duidelijk zijn: samenstellingen met gevoel zijn buitengewoon productief.