Onze Taal. Jaargang 66

[p. 115]

Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Bijgesloten

? Al jaren voer ik een strijd tegen bijgesloten in zinnen als Meer informatie vindt u in de bijgesloten folder. Ik heb ooit geleerd dat dit een verhaspeling is van bijgevoegd en ingesloten, en zet er dan ook altijd een rode streep door. Ben ik te streng?

! Volgens Van Dale (1995) bent u niet te streng; dit woordenboek noemt bijgesloten en bijsluiten inderdaad een contaminatie van bijgevoegd/bijvoegen en ingesloten/insluiten. Verscheidene taaladviesboeken noemen bijsluiten een germanisme (bijsluiten zou dan een vertaling zijn van beischließen). De andere recente woordenboeken vermelden bijsluiten/bijgesloten niet; misschien moeten we dit opvatten als een afwijzing van deze vormen. Het van bijsluiten afgeleide zelfstandig naamwoord bijsluiter (eigenlijk ook een germanisme) komt overigens in alle woordenboeken voor; het is volledig ingeburgerd.

Het Groene Boekje vermeldt bijgesloten wél (bijsluiten niet); daaruit blijkt dat bijgesloten met een zekere regelmaat voorkomt en volgens de samenstellers geen afkeuring (meer) verdient. Nu de officiële woordenlijst het woord opneemt, heeft het weinig zin het te blijven afkeuren. U kunt uw strijd tegen bijgesloten daarom beter staken; ook wij keuren het niet meer af.

● Perpetuum mobiles?

? Wat is het juiste meervoud van perpetuum mobile (‘toestel dat uit zichzelf blijft bewegen’)?

! Perpetuum mobile (‘het eeuwig bewegende’; uitgesproken als [perpeetuu-um moobielee]) bestaat uit twee bijvoeglijke naamwoorden die zich wat hun naamval betreft aan elkaar aanpassen. Volgens Van Dale (1995) kunt u voor de vorming van het meervoud kiezen uit perpetua mobilia en het vernederlandste perpetuum mobiles (dat de toevoeging ‘weinig gebruikt’ krijgt). De Nieuwe Spellinggids van de Nederlandse Taal (1995) geeft alleen het Latijnse meervoud perpetua mobilia; de overige naslagwerken vermelden geen meervoud. Wij hebben een voorkeur voor perpetua mobilia.

Er zijn nog meer Latijnse combinaties waarvan de vorming van het meervoud problemen kan opleveren. Studium generale (‘reeks colleges over onderwerpen van algemeen belang’) heeft volgens de meeste naslagwerken geen meervoud; volgens Wolters' Koenen (1996) is het meervoud stadia generalia. Hier past het bijvoeglijk naamwoord generalis (‘algemeen’) zich aan aan het geslacht en de naamval van het zelfstandig naamwoord studium (‘studie’). Het vernederlandste meervoud studium generales komt in de woordenboeken niet voor; dit kunt u dus beter niet gebruiken.

Numerus fixus (‘vast aantal’) en numerus clausus (‘gesloten aantal’) zijn beide meestal aanduidingen voor een regeling waardoor slechts een vastgesteld aantal studenten tot een faculteit wordt toegelaten; beide zijn ook combinaties van een zelfstandig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord. Het bijbehorende Latijnse meervoud eindigt in dit geval op een i: numeri fixi en numeri clausi. De vernederlandste vormen numerus fixussen en numerus clausussen zijn niet gangbaar; het gebruik ervan is daarom af te raden.

Het meervoud van de taalkundige term plurale tantum (‘woord dat alleen in het meervoud voorkomt’, zoals hersenen en paperassen) luidt pluralia tantum. Tantum (‘slechts’, ‘alleen’) is een bijwoord, en dat onttrekt zich aan verbuiging. Het past zich dus niet aan aan het bijvoeglijk naamwoord pluralis (‘meervoudig’). Het meervoud van singulare tantum (‘woord dat alleen in het enkelvoud voorkomt’, voorbeelden: dorst en vee) is singularia tantum. Van deze twee termen is er eveneens geen vernederlandst meervoud gangbaar.

Ten slotte het meervoud van curriculum vitae (‘levensloop’). Curriculum betekent ‘loop’; vitae (‘van het leven’) is daar een bepaling bij. In het meervoud verandert alleen curriculum; juist is dus curricula vitae (‘lopen van het leven’, ‘levenslopen’). Het vernederlandste meervoud curriculum vitae's komt niet voor in de woordenboeken; u kunt het beter niet gebruiken.

● Bw. en/of bn.

? De driedelige Van Dale (1995) vermeldt dat net (‘keurig’) een bijvoeglijk naamwoord is. Maar in een van de voorbeelden (net gemeubileerde kamers) is net volgens mij een bijwoord. Hoe zit dat?

! In net gemeubileerde kamers is net inderdaad een bijwoord; het zegt iets over gemeubileerde. Als een bijvoeglijk naamwoord (zoals net) in dezelfde betekenis ook een bijwoord kan zijn, vermeldt Van Dale alleen bn. (‘bijvoeglijk naamwoord’). Uit de voorbeelden blijkt dan of het betrokken bijvoeglijk naamwoord ook als bijwoord gebruikt kan worden. In dit geval wijst het voorbeeld net gemeubileerde kamers daarop. De betekenis (‘keurig’) is dezelfde als die van het bijvoeglijk naamwoord net in het voorbeeld Hij heeft daar een paar nette kamers.

Als er een betekenisverschil bestaat tussen bijwoord en bijvoeglijk naamwoord, maakt Van Dale wel een expliciet onderscheid tussen beide. Vandaar dat ‘net, (bw.)’ ook apart wordt opgenomen. Alleen het bijwoord net kan immers betekenissen hebben als ‘precies’ en ‘heel kort geleden’, bijvoorbeeld in Dat is net iets voor hem en Ik ben net thuisgekomen.