Onze Taal. Jaargang 66

[p. 113]

Reacties

■ Natrilfase (1)
D. Sas - Middenbeemster

Theo Groen bespreekt in het januarinummer van Onze Taal een aantal metaforen in het reorganisatiejargon. Hierbij komt ook de ‘natrilfase van het reorganisatieproces’ aan bod; Groen denkt hierbij aan ‘een soort veer (of misschien zelfs een plumpudding)’.

Wellicht heeft de bedenker van deze metafoor iets anders in gedachten gehad. Wanneer er namelijk bij een bouwproject beton wordt gestort, is het gebruikelijk dat dit zojuist gestorte beton wordt ‘nagetrild’ met een ‘trilnaald’. Dat is nodig om het zich in het beton bevindende grind gelijkmatig te verdelen, zodat er geen opeenhopingen van grind en dus zwakke plekken ontstaan.

Inderdaad zal een reorganisatie enige onrust veroorzaken, waarbij de kans bestaat dat tegenstanders (‘grind’) zich in groepjes manifesteren, die door de initiatiefnemers van de reorganisatie zullen moeten worden overtuigd van het nut van de reorganisatie door middel van praten en argumenteren (‘natrillen’). Het doel hiervan is om iedereen achter het reorganisatieproces te krijgen en de bedreigingen hiervoor uit de weg te ruimen (‘zwakke plekken vermijden’).

■ Natrilfase (2)
Ruby van Assendelft - Driebergen

In zijn artikel ‘Natrillende tandwielen’ schrijft Theo Groen dat in de ‘natrilfase van een reorganisatieproces’ een vergelijking wordt gemaakt met een plumpudding. De heer Groen heeft kennelijk nooit plumpudding gegeten of zelfs maar gezien, want dat ding trilt voor geen meter. Een plum is gemaakt van onder meer bloem en boter, wat leidt tot een zeer stevige, harde cake. Waarom de Engelsen het woord pudding gebruiken is mij niet duidelijk, want pudding wordt, in de regel, gemaakt van bloem en melk.

Waar Groen waarschijnlijk aan gedacht heeft toen hij het nagerecht memoreerde, is de zogenoemde drilpudding, zo'n doorzichtig gelatinepuddinkje in knallende kleuren, dat men graag gebruikt in films en reclames vanwege de zinnelijk trillende beweging.

■ Jezus van Merante (1)
Loek Verlouw - Wijchen

Hans Heestermans doet in Onze Taal van februari/maart enige pogingen de oorsprong te achterhalen van de in grote delen van Brabant gebezigde term Jezus van Merante. Bij ons in de familie (te 's-Hertogenbosch) heb ik hierin nooit het voorzetsel van beluisterd.

Nogal wat woorden en uitdrukkingen in het zuiden zijn afkomstig uit het Frans, zodat daarin misschien de oplossing ligt. Ik heb merante dan ook altijd opgevat als een als bijvoeglijk naamwoord gebruikt tegenwoordig deelwoord van mourir: mourant. Soms verwordt de niet-beklemtoonde ou tot oo of ə en verdwijnt hij bij verbastering geheel: courant - krant, couleur - kleur.

Als verzuchtende term zou Jésus mourant dan een aanroeping zijn van de stervende Jezus, waaraan een vervolg ontbreekt. Daarbij is te denken aan ‘sta me bij’, ‘neem dit leed mee in uw dood (opdat wij ervan verlost worden)’, of iets dergelijks. Dit naar analogie van godsamme, waarbij ook nog slechts een deel van de uitdrukking intact is.

■ Jezus van Merante (2)
Lida Waterdrinker - beeldend kunstenaar, Breukelen

De door Hans Heestermans behandelde krachtterm Jezus van Merante ken ik zelf in de vorm van Jessus Merante; hij betekent zoveel als ‘Godsamme liefhebbe, wat krijge me nou!’ Volgens Heestermans is de uitdrukking een verkorting van Jesus van Maria van Anna. Graag zou ik hem een andere verklaring willen voorleggen. Volgens mij is die te vinden in de bijbel, in I Corinthiërs 16, de verzen 23 en 24: ‘Maranatha. De genade des Heeren Jezus Christus zij met u. Mijne liefde zij met u allen in Christus Jezus. Amen.’

Ongeveer gelijkluidend zijn de slotwoorden van het allerlaatste bijbelboek (Openbaring 22, vers 20 en 21): ‘Die deze dingen getuigt, zegt: Ja, ik kom haastiglijk. Amen. Ja, kom Heere Jezus. De genade onzes Heeren Jezus Christus zij met u allen. Amen.’ Het voornaamste verschil tussen beide passages is dat in I Corinthiërs de geheimzinnige Aramese gebedsformule Maranatha onvertaald is gelaten.

De betekenis van die formule is niet meer geheel duidelijk, maar er zou in elk geval iets met Heer en komen zijn bedoeld. Er staat dan ofwel ‘De Heer kome’, of ‘De Heer is op komst’, of ‘De Heer is gekomen’, of ‘De Heer zal komen’. Hoe dan ook hebben deze woorden betrekking op hetzij de viering van het heilig Avondmaal, hetzij de te verwachten wederkomst van Christus.

■ Houdoe
Luuk Lagerwerf - Driebergen

Frank Jansen stelt, in het februari/maartnummer van Onze Taal, naar aanleiding van een vijftien jaar oud onderzoek naar afscheidsgroeten in Tilburg dat de groet houdoe ‘zijn zegetocht als Brabantse identiteitsgroet ergens in de jaren tachtig [is] begonnen’.

Toen ik in 1970 als zevenjarige van Oosterbeek (Gelderland) naar Eindhoven verhuisde, vielen mij drie dingen op aan het taalgebruik van de Eindhovenaren. De meester heette meneer, ze zeiden gij in plaats van je, en in plaats van aju moest je houdoe zeggen. Toen ik in 1981 naar Utrecht verhuisde, had ik geen Brabantse tongval, omdat ik naar een protestantse school was gegaan. In gesprekken verraadde mijn zuidelijke afkomst zich pas bij het

[p. 114]

afscheid, waarbij een spontaan ‘houdoe hè’ niet viel te onderdrukken.

Volgens mij was de afscheidsgroet houdoe niet zozeer een populaire identiteitsgroet in het Eindhoven van de jaren zeventig en tachtig: het was de algemeen geaccepteerde afscheidsgroet tussen Brabanders onderling, ook al vóór de Tweede Wereldoorlog.

■ Ja of nee
Bernard van Dijk - journalist, Tilburg

Als aanvulling op het artikel ‘Is alcohol ook energie?’ van Ben Vroom (Onze Taal 2/3 1997), over het vooraf testen van teksten, het volgende. In Appeltern bij Tiel kan een complex zeer interessante en prachtige modeltuinen bezocht worden. Bezoekers wordt gevraagd na hun rondgang een enquêteformulier in te vullen. Op dat formulier wordt na elke vraag de gelegenheid gegeven in aankruisvakjes ‘ja’ of ‘nee’ te antwoorden, ook op deze vraag:

Als u overweegt een nieuwe tuin aan te leggen, doet u dat dan helemaal zelf of laat u het een vakman-hovenier doen?

Of je deze vraag nu met ‘ja’ of met ‘nee’ beantwoordt, je zit altijd fout. Het formulier moet in een oplage van enkele tienduizenden zijn gedrukt, want de modeltuinen trekken jaarlijks tienduizenden bezoekers. Het had daarom wel de door Ben Vroom voorgestelde pretest mogen ondergaan.

■ Geheimtaal
Bert-Jaap Koops - assistent in opleiding regulering encryptie, KUB, Tilburg

In zijn boeiende artikel over geheimtaal (Onze Taal februari/maart 1997) beweert Boudewijn Smid dat ‘met zekerheid’ voorspeld kan worden dat de wettelijke macht (wat dat ook mag zijn) de huidige codes van misdadigers zal kraken. Daarmee miskent hij het karakter van moderne codeertechnieken, die - anders dan traditionele geheimtaal - niet op taalkundige maar op wiskundige principes berusten.

Met de opkomst van moderne cryptografie (versleutelingstechniek) in de jaren zeventig is het mogelijk informatie zodanig te versleutelen dat alleen wie over de sleutel beschikt, de informatie kan ontsleutelen. Voor afluisteraars kost het simpelweg te veel tijd (soms enkele eeuwen) het bericht te kraken. Het zijn ook niet zozeer de ‘codes’ die de politie moet kraken (die zijn veelal publiekelijk bekend), maar de sleutels die worden gebruikt. Weliswaar vordert de kraakcapaciteit van de politie gestaag, maar de misdaad zal deze makkelijk een stapje voor blijven door langere sleutels te gebruiken. Zo er iets te voorspellen valt, dan is het eerder dat de overheid er níét in zal slagen cryptografie te kraken.

Moderne versleutelingstechnieken stellen de politie dan ook voor een probleem van een andere orde dan het kraken van traditionele geheimtaal. Veel regeringen vragen zich vertwijfeld af hoe zij hieraan het hoofd kunnen bieden - een echte oplossing lijkt niet in zicht.

■ Holocaust
P. Bijl - Zeist

Op bladzijde 46 van nummer 2/3 gaat mevr. AJ. Middelkoop in op de uitspraak van het woord holocaust. Ook over de leeftijd van het woord valt nog iets interessants te zeggen. In een artikel in Trouw van 29 juni 1985 las ik het volgende: ‘In de z.g. “Delftse bijbel” van 1477 staat in wat nu Genesis 22:13 is - in 1477 ontbrak de versindeling -: “Ende hi (= Abraham) namen, ende hi offerden in holocaust voer (= i.p.v.) synen soon.” De Statenvertaling schrijft daar: “en offerde hem (nl. een ram) ten brandoffer in zijn zoons stede (= plaats).” In Leviticus 7:2: “Hier om daer men dodet die holocaust, daer sal men over doden die victime (Statenvertaling: “in plaats van brandoffer nu het schuldoffer').”’

In wat nu Leviticus 7:8 is, staat weer holocaust; verder ook in wat nu Deuteronomium 12:6 is, en ook in II Koningen 5:17. Met andere woorden: het woord holocaust komt al heel lang in de Nederlandse taal voor, maar pas na de Amerikaanse serie ‘Holocaust’ (1978) kreeg het zijn huidige, specifieke betekenis: ‘massale vernietiging, volkerenmoord, vooral de moord op joden in de laatste wereldoorlog’.