Onze Taal. Jaargang 66

[p. 85]

Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Nogmaals Taliba(a)n

? In het januarinummer van Onze Taal legt u uit dat Talibaan (de moslimgroepering in Afghanistan) een meervoud is; het betekent ‘theologiestudenten’. Maar waarom krijgt Talibaan dan een hoofdletter? En is Taliban (met één a) niet een gebruikelijker spelling?

! Taliban is inderdaad veel gebruikelijker dan Talibaan; u hebt gelijk dat we beter de spelling met één a in de laatste lettergreep kunnen aanhouden. Die a hoort als [aa] uitgesproken te worden (vergelijk koran en imam, waarin dat ook het geval is), alhoewel we steeds vaker een korte a horen.

Over de hoofdletter van Taliban valt te discussiëren. De kranten schrijven deze hoofdletter allemaal wel. Waarschijnlijk wordt Taliban gezien als een eigennaam van een volk (vergelijk de Toearegs, de Berbers en de Masai).

Maar het is ook mogelijk Taliban op te vatten als naam van een religieuze groepering. Dan zou taliban beter zijn. In het Groene Boekje staat immers dat namen van religieuze stromingen én hun aanhangers een kleine letter krijgen. Voorbeelden zijn moslims, katholieken, islamieten en boeddhisten. De taliban (‘theologiestudenten’) passen eigenlijk beter in dít rijtje dan in het rijtje volkerennamen. Misschien wordt de hoofdletter (nog) geschreven omdat de Taliban nog niet zo lang in het nieuws zijn: we zijn nog te weinig vertrouwd met het woord om het met een kleine letter te schrijven.

● Uit de school geklapt

? Wat is juist: Vera is uit de school geklapt of Vera heeft uit de school geklapt?

! Vera heeft uit de school geklapt is juist; klappen (een verouderd werkwoord dat ‘praten’ betekent, zoals in verklappen) krijgt in de voltooide tijd hebben bij zich.

Vroeger werd uit de school klappen gezegd van schoolkinderen: als die ‘uit de school klapten’, vertelden zij wat er op school gebeurd was. Later kreeg de uitdrukking meer de betekenis ‘iets vertellen wat binnenskamers had moeten blijven’; zij kreeg ook een ruimere toepassing. Ook iemand die bijvoorbeeld op een kantoor werkt, kan uit de school klappen.

Veel taalgebruikers kennen de betekenis van klappen in deze uitdrukking niet, en weten dus ook niet dat het in de voltooide tijd met hebben wordt vervoegd. Misschien kiezen zij voor een vervoeging met zijn omdat klappen in de betekenis ‘barsten’ (een betekenis die wél gangbaar is) met zijn vervoegd wordt. Maar met een zijn-vervoeging krijgt de uitdrukking een wel heel vreemde betekenis.

● Aan de strijkstok hangen

? De uitdrukking er blijft veel aan de strijkstok hangen (‘lang niet alles komt ten goede aan wie er recht op heeft’) vind ik vreemd. Ik vraag me af waarom het woord strijkstok erin voorkomt; wat zou er aan een strijkstok moeten hangen?

! U denkt waarschijnlijk aan een strijkstok van een viool, cello e.d., en daardoor vindt u de uitdrukking vreemd. Maar het gaat hier om een andere strijkstok: de maatstok waarmee vroeger bakjes (‘maten’) met koren, kalk en andere droge waren werden afgestreken als ze waren gevuld. De inhoud kwam zo gelijk te staan met de rand van de maat. Blijkbaar wist men dat gladstrijken zó handig te doen dat men er zelf iets aan overhield en de klanten tekort werd gedaan. Een koopman kon tijdens het afstrijken met zijn vingers ongemerkt wat graan uit de maat halen.

● Meestbelovend/veelbelovendst

? Wat is juist: De veelbelovendste auteurs werden uitgenodigd of De meestbelovende auteurs werden uitgenodigd?

! Zowel de veelbelovendste auteurs als de meestbelovende auteurs is goed. Onze voorkeur gaat uit naar meestbelovende.

We kunnen zeggen: de auteurs beloven veel. Daarvan kunnen we ook een constructie met het werkwoord zijn maken: de auteurs zijn veel belovend. De meest voor de hand liggende overtreffende trap is dan: de auteurs zijn het meest belovend. Een bepaling als meest vergroeit gemakkelijk met haar kern (hier belovend); meest belovend wordt zo een samenstelling: meestbelovend. Andere voorbeelden zijn meestbiedend en hoogstnoodzakelijk.

Ook in een eerder stadium (in de stellende trap) kunnen bepaling en kern al met elkaar vergroeien; zij zijn veel belovend wordt dan zij zijn veelbelovend. Zodra taalgebruikers veelbelovend als een vast samengesteld bijvoeglijk naamwoord zien, behandelen ze het als ieder ander bijvoeglijk naamwoord, dus zoals mooi en arm. De vergrotende trap wordt dan gevormd door er -er achter te zetten, en de overtreffende trap wordt gevormd met -st: mooier-mooist, armer-armst, veelbelovender-veelbelovendst. De vraag is nu of veelbelovend inderdaad als zo'n samengesteld bijvoeglijk naamwoord opgevat wordt, zodat we er probleemloos -er en -st achter kunnen plaatsen. Volgens ons is dat nog niet helemaal het geval. Als we de veelbelovendste auteurs vergelijken met bijvoorbeeld de veeleisendste auteurs, dan klinkt dat eerste toch wat vreemd. Veeleisend is blijkbaar een ‘vaster’ samengesteld bijvoeglijk naamwoord dan veelbelovend.

● Tests/testen

? Het meervoud van test (in de betekenis ‘proefneming’) is volgens mij tests. Maar ik hoor en lees steeds vaker testen. Dat is toch niet goed?

! Het meervoud van test (‘proefneming’) is volgens het Groene Boekje en de woordenboeken van Koenen, Verschueren en Kramers inderdaad tests. Het meervoud testen bestaat wel, maar dit hoort bij een ander zelfstandig naamwoord test, dat ‘schotel’, ‘kom’ of ‘hoofd’ betekent. Overigens vermeldt Van Dale (1995) testen in de betekenis ‘proefnemingen’ wel; deze meervoudsvorm komt dus ook voor (in zijn vorige druk (1984) geeft Van Dale nog alleen tests). Wij delen uw voorkeur voor tests.