Onze Taal. Jaargang 66

[p. 84]

Nederlands in Europa: hobby of belangrijk cultuurgoed?
Marc van Oostendorp

In de Europese Unie zijn er momenteel elf officiële talen. Vooral vanwege de hoge (vertaal)kosten die dit met zich meebrengt, neemt de roep om beperking van het aantal talen toe. Wat gaat Nederland als EU-voorzitter doen om het Nederlands en andere ‘kleine’ talen in Europa te beschermen?

Op 1 januari 1997 werd Nederland voorzitter van de Europese Unie. Toen minister Van Mierlo de Nederlandse plannen voor het voorzitterschap presenteerde, verklaarde hij een nuchtere aanpak na te streven. ‘We laten onze agenda niet bepalen door onze hobby's’, zei hij tegen de internationale pers. Hij vertelde er niet bij of de positie van het Nederlands binnen de Unie als zo'n ‘hobby’ moet worden beschouwd.

In ieder geval wordt in de Nederlandse plannen nauwelijks aandacht besteed aan het lot van de kleine en middelgrote talen. Toch staat er dit jaar het een en ander op het spel. Wanneer als afsluiting van het Nederlandse voorzitterschap in juni in Amsterdam een grote intergouvernementele conferentie plaatsvindt, zal er ook opnieuw gesproken worden over de status van de kleine en middelgrote talen in Europa.

● Richtlijn

Elf landen zijn op dit moment kandidaat om toe te treden tot de Unie. Voorbeelden zijn Polen, Hongarije, Cyprus en Roemenië. Als alle aanvragen gehonoreerd worden, komen er in de Unie tien talen bij. De Europese Unie heeft op dit moment in totaal elf officiële talen, en besteedt jaarlijks ongeveer twee miljard gulden aan vertalingen. De roep om een beperking van het aantal officiële talen neemt dan ook alleen maar toe.

Op 14 januari van dit jaar, twee weken nadat Nederland het voorzitterschap op zich nam, besloot de regering van Vlaanderen dat Vlaamse ambtenaren tijdens alle bijeenkomsten van de Unie alleen nog Nederlands zouden spreken. Hoewel sinds jaar en dag de mogelijkheid bestaat om een ‘kleine’ taal te spreken, maken de meeste landen daar nauwelijks gebruik van. In de praktijk worden alleen het Frans en het Engels gebruikt, en in een enkel geval het Duits. De Vlaamse eerste minister Van den Brande drong erop aan dat de Nederlandse regering een soortgelijke richtlijn zou uitvaardigen, om zo al tijdens het voorzitterschap het goede voorbeeld te geven. De Nederlandse premier Kok zei in een reactie dat de Nederlandse regering grote waarde hecht aan het Nederlands, zonder duidelijk te maken op welke manier zij deze waarde zou verdedigen. Een concrete toezegging deed hij niet. Voorzover valt na te gaan heeft Nederland zich in de praktijk ook weinig aan de Vlaamse richtlijn gelegen laten liggen.

● Buurlandenpolitiek

Een duidelijker standpunt heeft de Nederlandse regering ingenomen over het Witboek over onderwijs en opleiding van de Europese Commissie. Nederland steunde in grote lijnen de voorstellen van deze commissie op het gebied van het taalonderwijs - voorstellen die tamelijk radicaal zijn. Elke Europeaan moet drie talen uit de Unie spreken. Dat wil zeggen dat hij of zij er in de regel twee bij moet leren. Het Witboek moedigt onderwijsinstellingen aan om een van die twee talen al vanaf de basisschool aan te bieden. Het wordt zelfs wenselijk genoemd om al tijdens het voorschools onderwijs (dus de kleuterschool) te beginnen met die ene vreemde taal. Op de middelbare school zouden de vreemde talen in het ideale geval ook gebruikt worden in het onderwijs in vakken als biologie en aardrijkskunde. Scholen die zulke lessen aanbieden, en die bovendien leraren uit andere landen van de Unie in dienst nemen, zouden een ‘kwaliteitsmerk Europese School’ kunnen verdienen.

De lidstaten zijn het er nog niet over eens welke twee talen er onderwezen zouden moeten worden. Volgens sommige grote landen dient er een keuze gemaakt te worden uit de drie grote talen Frans, Duits en Engels. De Nederlandse minister van Onderwijs Ritzen heeft echter voorgesteld om een ‘buurlandenpolitiek’ uit te werken: op elke school in elk land zouden twee talen van buurlanden onderwezen moeten worden. Voor de Nederlandse scholen is er uiteraard geen verschil tussen de twee beleidslijnen. De te kiezen talen zouden hier precies dezelfde zijn. Ritzens voorstel maakt het wel makkelijker en aantrekkelijker voor scholen in West-Duitsland en Noord-Frankrijk om Nederlandse les te geven. Het is echter twijfelachtig of het voorstel een kans heeft, gezien de houding van de grote landen. Ook is het niet duidelijk of de zaak voor de Nederlandse regering belangrijk genoeg is om er een heet hangijzer van te maken.

In de zomer van 1995 hield de Taalunie een conferentie over de veeltaligheid in Europa. Het verslag van die bijeenkomst werd onlangs gepubliceerd onder de titel Grenzen aan veeltaligheid? Dat dit boek verscheen tijdens het Nederlandse voorzitterschap is waarschijnlijk geen toeval. Onder andere is de toespraak na te lezen die de Nederlandse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Patijn hield. De laatste zin die hij tijdens die conferentie uitsprak, was idealistisch: ‘De taalkundige verscheidenheid van Europa is zijn grootste culturele goed en zo moet het blijven.’ Hopelijk heeft de regering ook voor die gedachte een plaats in haar agenda.

Grenzen aan veeltaligheid? Taalgebruik en bestuurlijke doeltreffendheid in de instellingen van de Europese Unie. Verslag van de Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren 1995. Voorzetten 49. Den Haag, Sdu Uitgevers, 1997. ISBN 90 12 08281 1