Onze Taal. Jaargang 66

Taalbeheersing en internationaal ondernemen
Drs. M.M.B. Toen - secretaris internationale zaken Vereniging VNO-NCW, Den Haag

Ondernemers die internationaal opereren, moeten kennis hebben van buitenlandse markten, concurrenten, economische en politieke relaties, en lokale gewoonten. Daarvoor moeten ze niet alleen hun vreemde talen beheersen, maar ook op de hoogte zijn van de communicatieve gewoonten, normen en waarden in het buitenland.

Uit een onderzoek van Arjo Klamer, hoogleraar ‘Economie van kunst en cultuur’ aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, bleek dat minstens een kwart van de economische activiteiten in de VS bestaat uit mensen overtuigen en uit investeren in relaties met werknemers, met klanten en met leveranciers. Dit betekent dat er zeer veel tijd wordt besteed aan praten, ook op internationaal vlak.

● Taal óf cultuur voorop?

Ondanks alle moderne vormen van elektronische communicatie worden de meeste gesprekken ter plaatse en in elkaars aanwezigheid gevoerd. Er wordt dus veel gereisd en daarmee worden uitgebreide netwerken van persoonlijke contacten opgebouwd. Door deze wijze van communiceren worden ook andere facetten dan taal van belang, zoals gewoonten, waarden en normen van gesprekspartners. De vraag is of taal belangrijker is dan normen en waarden. Ik heb de indruk dat het zwaartepunt per land verschilt.

Wanneer ik mij baseer op mijn eigen ervaringen, dan constateer ik dat een goede beheersing van de Franse taal zeer op prijs gesteld wordt in Frankrijk, waardoor andere aspecten wellicht minder gewicht krijgen. In Engeland en Duitsland lijkt juist het gebruik van normen en waarden zwaarder te wegen. Engelsen en Duitsers zijn conventioneler van aard en bouwen zakenrelaties zeer zorgvuldig op, hetgeen tijd kost. Het wordt niet gewaardeerd dat potentiële zakenpartners hen onder druk zetten om snel tot zakelijke afspraken te komen.

● (Voor)oordelen

Tijdens een congres in november 1996 - georganiseerd door de Franse Ambassade en het ‘Invest in France Agency’ (IFA) - over investeren in Frankrijk kwam deze problematiek naar voren. Onvoldoende kennis van de taal en cultuur van Frankrijk vormt voor menig Nederlandse ondernemer een hoge barrière. Maar er spelen ook - al dan niet terecht - bepaalde ideeën over Frankrijk mee in de Nederlandse opstelling: het zakendoen met Fransen wordt bemoeilijkt door de lastige administratieve procedures, het niveau van de arbeidsmoraal zou lager liggen dan in Nederland, Franse ondernemingen zijn slechte betalers, het is moeilijk om goede afspraken te maken met Franse ondernemingen. Redenen waarom Frankrijk aan imagoverandering en drempelverlaging werkt: administratieve procedures voor buitenlandse ondernemingen worden afgeschaft of vereenvoudigd, het gebruik van de Engelse taal in Franse ondernemingen neemt toe, de overheid en de private sector staan meer open voor investeringen door buitenlandse bedrijven.

De werkgeversorganisatie VNO-NCW heeft onderzocht waarom Nederlandse ondernemingen, uitgezonderd de multinationals, relatief weinig actief zijn in Latijns-Amerika. Veel ondernemingen uit Zuid-Europese landen, maar ook uit Duitsland en Denemarken, hebben de weg naar Latijns-Amerika wel gevonden. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat taal en

[p. 79]

onbekendheid met de cultuur grote belemmeringen vormen. Weinig Nederlanders spreken Spaans en de onbekendheid met de verrassend formele omgangsvormen in een aantal Latijns-Amerikaanse landen creëert onzekerheid in de zakelijke contacten. Ook negatieve opvattingen over en ervaringen met bureaucratie, corruptie, lage arbeidsmotivatie en de manier van zakendoen weerhouden vele Nederlandse ondernemers ervan om in het gebied actief te zijn. Ook hier spelen taal en cultuur een belangrijke rol. Maar Latijns-Amerika is een zeer divers gebied, met landen die zeer sterk van elkaar verschillen; een algemene mening over Latijns-Amerika is vrijwel nooit van toepassing op een specifiek land.

● Internationale aanpassing

Een ander onderzoek van VNO-NCW, naar internationale belangenbehartiging door middel van netwerken van Nederlanders bij internationale gouvernementele organisaties (Europese instellingen, OESO, EBRD en Wereldbank), leidt onder meer tot de volgende conclusies: voordat een werknemer in een internationale organisatie zijn werk kan doen, moet hij over kennis van de cultuur van deze organisatie beschikken en zich kunnen aanpassen aan deze internationale cultuur. Nederlanders zijn gewend zelf initiatieven te nemen. Dit wordt niet in alle internationale organisaties gewaardeerd. In Nederlandse organisaties bestaan bijvoorbeeld geen sterke hiërarchische verhoudingen, in tegenstelling tot de bovengenoemde internationale organisaties. Zeker in de Frans georiënteerde organisaties liggen verantwoordelijkheden in het algemeen op hogere niveaus en is de wijze van leidinggeven centralistischer van aard.

Uit een onderzoek van de heao Arnhem van mei 1996 naar aanleiding van een onderzoek van de Federatie voor de Nederlandse export (Fenedex), bleek dat internationaal opererende bedrijven het niveau van de eigen talenkennis overschatten; vooral de kennis van het Frans en Spaans bleek tegen te vallen. Fenedex kwam tot de conclusie dat exporterende Nederlandse bedrijven hierdoor miljarden guldens aan omzet verliezen.

•
Nederlanders zijn gewend zelf initiatieven te nemen. Dit wordt niet in alle internationale organisaties gewaardeerd.
•

Veelal worden in het internationale zakenverkeer echter Engels en Duits gebruikt. Overigens beheersen ook in de Latijnse landen steeds meer mensen de Engelse taal; dit werkt uiteraard drempelverlagend. Daarentegen zullen cultuurverschillen ondanks verdere internationalisering niet verdwijnen en blijft kennis van dat aspect essentieel voor goede contacten.

De algemene conclusie kan dan worden getrokken dat kennis van de taal, maar ook zeker van de cultuur - het normen- en waardenpatroon - van essentieel belang zijn om in het buitenland met succes zaken te kunnen doen. Overigens krijgen ook bedrijven die alleen op de thuismarkt actief zijn met de noodzaak te maken dat hun medewerkers over voldoende talenkennis beschikken; hierbij valt te denken aan inkoop in het buitenland en handleidingen of software in vreemde talen.

● Praktische scholing

Wat kan Nederland met deze constateringen doen? In de eerste plaats zal hiermee in het onderwijs rekening moeten worden gehouden. In het ‘witboek’ van de Europese Commissie Teaching and learning: Towards the learning society (december 1995) wordt kennis van ten minste twee vreemde talen uit de Europese Unie aanbevolen. In Nederland worden zes of zeven eindexamenvakken gekozen; drie moderne talen verplicht stellen lijkt dan wat te ver te gaan. Een oplossing kan dan zijn om deelvakken op het gebied van talen mogelijk te maken, waarbij alleen bepaalde elementen worden behandeld, zoals schrijf- en spreekvaardigheid en literatuur. Ook het talenonderwijs direct koppelen aan de beroepsvaardigheden kan een stimulans voor de leerlingen betekenen. De leerstof van bepaalde beroepsvaardigheden kan bijvoorbeeld in een vreemde taal worden aangeboden. Talenkennis betekent dan een bijdrage aan de beroepskwalificaties. In de tweede plaats is een gedegen voorbereiding op de communicatieve gewoonten in een land onontbeerlijk; hiervoor bestaan voor de verschillende taalgebieden cursussen. Daarnaast is het vanzelfsprekend dat u in internationale contacten een flexibele houding aanneemt. Dit laatste behoeft voor Nederlanders, als internationaal erkende handelaren, geen grote obstakels op te leveren.

Waarde Nederlandse export 1995 (in miljarden guldens) naar enkele grote landen en gebieden
Totaal	313,5
Duitsland	89,8	28,64%
België	40,5	12,92%
Frankrijk	34,9	11,13%
Verenigd Koninkrijk	30,5	9,73%
Italië	17,4	5,55%
Spanje	9,1	2,90%
Amerika	15,9	5,07%
Noord-Amerika	11,4	3,64%
Midden- en Zuid-Amerika	4,5	1,44%