Onze Taal. Jaargang 66

[p. 37]

Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Klasse(n)speler

? Volgens mij heb ik een fout in de Woordenlijst van het Groene Boekje ontdekt. Die geeft namelijk klassespeler, terwijl klasse is opgenomen als een zelfstandig naamwoord dat alleen een meervoud heeft op -n. Er had dus klassenspeler moeten staan. Heb ik gelijk?

! Waarschijnlijk wel. Klasse- is in samenstellingen als klassespeler en klasseauto volgens de meeste woordenboeken - én het Groene Boekje zelf - een zelfstandig naamwoord met een meervoud op -n. Volgens de nieuwe regels voor de tussen-n zou daarom klassenspeler - mét tussen-n - goed zijn, zowel in de betekenis ‘zeer goede speler’ als in die van ‘speler in een bepaalde klasse (divisie)’. Als klasse in de Woordenlijst ook een meervoud op -s zou hebben, was klassespeler wel goed geweest. Het Groene Boekje geeft bij woorden op een -e vrijwel altijd een meervoud op -n én -s, maar kennelijk is klasses niet vaak genoeg in het bronnenmateriaal aangetroffen.

Toch kan er ook iets anders aan de hand zijn. Het woordenboek van Verschueren noemt klasse ook een bijwoord en een bijvoeglijk naamwoord (bijvoorbeeld in ‘Vandaag waren onze spelers klasse’). Misschien delen de samenstellers van het Groene Boekje de zienswijze van Verschueren. Klassespeler (in de betekenis ‘zeer goede speler’) is dan enigszins vergelijkbaar met hogeschool en armelui: we schrijven geen -n- als het eerste deel van de samenstelling een bijvoeglijk naamwoord is. Als de redacteuren van de Woordenlijst klasse in klassespeler inderdaad als bijvoeglijk naamwoord zien, dan is het des te vreemder dat zij klasse niet als zodanig hebben opgenomen. Bij klote is dat bijvoorbeeld wel gebeurd; daardoor is de samenstelling klotefilm (zonder tussen-n) beredeneerbaar.

Omdat het Groene Boekje wel aantoonbaar een fout maakt bij twee andere samenstellingen met klasse (het geeft ten onrechte middenklasse-auto en middenklassegezin, zonder tussen-n), vermoeden wij dat klassespeler ook een fout is.

● Onguur weer

? Spreken van onguur weer is voor mij niet mogelijk. Volgens mij kun je alleen spreken van guur weer (als het koud is) en van ongure personen (als je ze niet vertrouwt). Maar Van Dale geeft bij onguur ook de betekenis ‘bar’. Kun je dan toch spreken van onguur weer?

! Onguur weer is verouderd Nederlands; onze voorkeur gaat - net als de uwe - uit naar guur weer.

Onguur bestaat uit het ontkennende voorvoegsel on- en het bijvoeglijk naamwoord guur, dat is voortgekomen uit het Middelnederlandse gehuere. Gehuere betekende ‘lieflijk’. On-guur betekent dus ‘niet-lieflijk’, ofwel ‘ruw’, ‘schrikwekkend’.

Guur is volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) waarschijnlijk ‘bij valsche gevolgtrekking’ van onguur afgeleid. Mogelijk ging men in onguur het tweede lid (guur) negatief opvatten; on- leek daardoor overbodig. Bovendien krijgt on- weinig nadruk in de uitspraak, waardoor het gemakkelijk kon wegslijten.

Guur en onguur hadden aanvankelijk ongeveer dezelfde betekenis. Het WNT noemt als ‘thans nog gebruikelijke toepassingen’ van guur: guur winterweer, de gure wintertijd (‘bar’) en een guur oord (‘onherbergzaam’). Onguur kon volgens het WNT op alles worden toegepast wat akelig of onaantrekkelijk was: personen (een ongure tiran), gemoedsbewegingen en uitingen (ongure dromen, ongure lust), dieren (een onguur beest), stoffelijke zaken (ongure spijzen) én de natuur en haar verschijnselen (ongure buien).

Van Dale baseert zich voor een groot deel op het WNT, en noemt daardoor (nog) de laatste toepassing van onguur, met de toevoeging ‘weinig gebruikt’. De recente handwoordenboeken vermelden bij guur ‘winderig en koud’ en bij onguur ‘schrikwekkend, bars, gemeen, ruw’. De woorden hebben een gebruiksverandering ondergaan; guur heeft tegenwoordig alleen betrekking op het weer; onguur meestal op personen.

● Vandalisten/vandalen

? Laatst had een journalist het op tv over vandalisten. Ik dacht dat alleen vandalen goed was. Klopt dat?

! Vandaal is volgens de meeste woordenboeken en het Groene Boekje nog steeds de juiste benaming voor een vernieler. Alleen Van Dale (1995) en de Nieuwe Spellinggids van de Nederlandse Taal (1995) geven ook vandalist(e). In de vorige druk van Van Dale (1984) kwam vandalist(e) nog niet voor.

Het is niet zo vreemd dat vandalist hoe langer hoe meer wordt gebruikt. Het achtervoegsel -ist gebruiken we immers vaak om mannelijke persoonsnamen af te leiden van zelfstandige naamwoorden. Vergelijk: socialisme - socialist en marxisme - marxist. Vandalisme - vandalist lijkt mooi in dit rijtje te passen. Waarom is het dan toch vandaal?

Het woord vandaal is ouder dan vandalisme. Vandaar dat de afleiding vandalisme - vandalist niet opgaat. Een Vandaal behoorde tot de stam van de Vandalen, die bekend geworden is door de plundering van Rome, in de vijfde eeuw. Het zelfstandig naamwoord vandalisme is rond 1793 voor het eerst gebruikt door Grégoire, bisschop van Blois. Hij gebruikte het in een rapport over de verwoestingen in bibliotheken en van monumenten door het Parijse ‘gepeupel’ tijdens de Franse Revolutie. Waarschijnlijk vergeleek bisschop Grégoire de vernielzuchtige Parijzenaars met de Vandalen.

Zoals gezegd wint vandalist steeds meer terrein; het woord komt blijkbaar al zo vaak voor dat Van Dale het niet langer fout rekent en het zonder een waarschuwing opneemt: Maar als u taalkritiek wilt vermijden, dan kunt u beter voor vandaal blijven kiezen.