Onze Taal. Jaargang 66

Open en gesloten klinkers
Joanna Dullaart - lerares/vertaalster, Delft

In het Groene Boekje en in andere boeken waarin de spelling van het Nederlands wordt behandeld, zijn voor de klinkers nog steeds de benamingen vrije en gedekte, of lange en korte klinkers gangbaar. Ik vind die benamingen niet erg geslaagd; in de praktijk zorgen ze voor veel verwarring. Wat moet een kind of een anderstalige die graag Nederlands wil leren zich in hemelsnaam voorstellen bij een gedekte en vrije klinker? Waarom is de o van boom vrij, terwijl die van bom gedekt is? Mij doen die termen aan iets heel anders denken dan aan grammatica of spelling.

Het onderscheid tussen lange en korte klinkers is nóg verwarrender. Want wat zeggen die benamingen als we bedenken dat de lengte van de uitspraak van klinkers fonetisch vooral wordt bepaald door de erop volgende medeklinker? Zo wordt de lange a in maat korter uitgesproken dan die in maar. Een anderstalige met een goed oor begrijpt niets meer van het onderscheid tussen korte en lange klinkers. Die denkt dat hij dat verschil in lengte moet kunnen horen en moet uitspreken. Je moet hem dan duidelijk maken dat het geen kwestie van duur is, maar van de plaats en de manier waarop deze klinkers worden uitgesproken.

Bestaan er minder verwarrende benamingen voor deze twee soorten klinkers? Ik denk het wel.

Om te kunnen spellen in het Nederlands moet je leren hoe de woorden in lettergrepen verdeeld worden. Als je eenmaal weet dat er open en gesloten lettergrepen zijn (die respectievelijk eindigen op een klinker en een medeklinker), dan pas kun je aan de spelling gaan werken. Ik spreek daarom in mijn lessen Nederlands liever van open en gesloten klinkers. Kinderen en anderstaligen blijken dankzij die benamingen de spellingregels opeens veel makkelijker te kunnen toepassen.

Dus:

•	een klinker in een open lettergreep heeft een open uitspraak (ma)
•	een klinker in een gesloten lettergreep heeft een gesloten uitspraak (man)
•	voor een open uitspraak in een gesloten lettergreep zijn twee letters nodig (maan)

De overige spellingregels voor de klinkers volgen als vanzelf uit de bovenstaande:

•	verdubbel bij toevoeging van een extra lettergreep de medeklinker die volgt op een gesloten lettergreep met een gesloten uitspraak (mannen)
•	schrap de tweede klinkerletter als de gesloten lettergreep door een extra lettergreep open wordt (manen)

Natuurlijk blijven er dan nog voldoende andere lastige spellingproblemen over. Maar die zijn in het onderwijs van latere zorg.