Onze Taal. Jaargang 64

[p. 90]

Van woord tot woord
Marlies Philippa

Plonkelen

Het mooiste woord dat ik ken in de Nederlandse taal bestaat officieel niet eens: plonkelen. Het is een halfjaar geleden gemaakt door mijn zoon, die toen drie en een half was. Een klanknabootsend ‘iteratief’ (Van Dale: ‘werkwoord van herhaling, b.v. trappelen, syn. frequentatief’).

Het leven is feestelijk en overzichtelijk als je klein bent. Alles in het verleden gebeurde gisteren, en morgen bevat de hele toekomst. Niets is onzeker. Maar je wilt ook nog graag bij je moeder zijn, dicht bij haar zitten. Dus zeg je: ‘Mama, kom je naast bij mij zitten?’

● Creativiteit

Schitterend is de creativiteit van het taallerende kind bij het bedenken van nieuwe woorden. In april kwam mijn zoontje bij zijn juf en vroeg hij haar: ‘Mag ik een doekje? Mijn vriendje heeft neuspoep.’ Het maken van onverwachte samenstellingen gaat vanzelf. De werkzaamheden in het huizencomplex worden geregeld door de huismeester; in het ziekenhuis is dan de beheerder een ziekenhuismeester. Maar het mooist zijn de volledig eigen bedenksels die toch feilloos voldoen aan de regels van het Nederlands. Een woord als plonkelen bijvoorbeeld.

Het waterreservoir van onze wc blijft soms doorlopen. Een beetje ontdaan klampte mijn zoontje mij aan na zijn toiletbezoek: ‘Mama, de wc is aan het plonkelen.’ Ik wist meteen wat hij bedoelde. Het waren niet zomaar snelle plonsjes, maar in een hoog tempo herhaalde plonk-jes.

Plonk is een goed voorbeeld van een klanknabootsend woord; door de toevoeging -elen of -eren drukt het een herhaling uit. Enkele van die ‘frequentatieven’ zijn bibberen bij beven, kladderen bij kladden, stotteren bij stoten, wandelen bij wenden en krabbelen bij krabben. Door de herhaling wordt de beweging sneller en kleiner; trappelen gaat met kleinere trapjes dan trappen.

● Een acrobatie doen

Mijn zoontje heeft een tong-r: hij spreekt de r met de tong tegen de tanden uit, ongeveer op dezelfde plaats waar de d en de n gearticuleerd worden. Dat kan bij overarticulatie leiden tot een extra d. Zo begint hij al zijn voorstellingen met: ‘Dames en heerden.’ Ook hoort hij een slot-n vaak als een soort r. In deker bijvoorbeeld. Hij slaapt dan ook op een kuss en onder een laak en een deker. Bij kuss en laak laat hij -en weg, omdat hij die letters interpreteert als een meervoudsuitgang.

Een gelijksoortige herinterpretatie treedt op bij sommige verkleinwoorden. Keeltje komt van keel, en trommeltje van trommel; dus legt hij een vil onder zijn glas en is zijn trui versierd met een spel. In veel van zijn voorstellingen speelt hij een acrobatie, net als de acrobaties van het circus. Hij heeft het bijvoeglijk naamwoord acrobatisch opgevat als het meervoud van een zelfstandig naamwoord.

Toen hij zich afgelopen zomer niet zo lekker voelde, kreeg hij een pijnstiller in de vorm van een kauwtabletje. Hij reageerde onmiddellijk met: ‘Dat is geen koud tabletje, dat is een warm pilletje.’ Verder vindt hij het maar raar dat ik het zo vaak heb over kleinigheid en viezigheid. Hij kan er de geit niet in ontdekken. En in de wateren van zijn dierenwereld - met zeeleeuwen, zeehonden en zeekoeien - past een zeebeermin uitstekend.

● ‘Hem heb een nieuwe’

In september kwam hij tamelijk van streek thuis. De peuterleidster had hem een lekker stuk, een poepie genoemd. Hij kon daar niet over uit: ‘Ik ben toch niet stuk, niet kapot! Ik ben toch niet poep!’

De toonloze e, de sjwa, spreekt hij soms wat nadrukkelijk uit, en dan ontstaat er een a. Hij zegt ganoeg en maloen. Hetzelfde kunnen we waarnemen bij André Hazes als die vergetan zingt in plaats van vergetun. Assimilatie past mijn zoontje toe in aggelopen en aggesproken.

De ‘vette’ Nederlandse l wordt nogal achter in de mond gevormd. Kinderen maken er aan het eind van een woord dan ook vaak een oe van. Zij hebben het over appoe (appel) en heeuw veeuw (heel veel). Dat gebeurt ook voor een -t. Ik verstond ‘houte(n)’, toen mijn zoontje ‘halte’ zei. En dan komt de hele taalgeschiedenis boven. Onze ou in oud, goud, koud, hout (enzovoort) is immers op dezelfde manier tot stand gekomen.

Als Amsterdammer is hij het heeft-stadium al lang voorbij. ‘Mama heeft dat gezegd’ beantwoordt hij met: ‘Mama heb dat niet gezegd.’ Verder is het gewoon: ‘Ik doet het zelf.’ Merkwaardig is ik gaat tegenover we ga. Het wegvallen van de -n in we ga komt waarschijnlijk doordat we gaan nu of we gaan naar wordt begrepen als we ga nu en we ga naar.

Vroeger (een klein jaar geleden) zei hij: ‘Hij heeft een nieuwe auto’, nu: ‘Hem heb een nieuwe auto.’ Interessant, maar plonkelen vind ik veel leuker.