Vergeten woorden
Pesjonkele
Hans Heestermans
Hebt u wel eens gepesjonkeld? Ja? Dan bent u in elk geval in de roomse traditie opgegroeid. Pesjonkele speelde zich af op Allerzielen, op 2 november. Op die dag konden katholieke jongens en meisjes, en mannen en vrouwen iets groots verrichten. Er konden zielen van overledenen uit het vagevuur gebeden worden. Hoe? Je ging naar de kerk, bad enige onzevaders en weesgegroetjes en hup... er was weer een zieltje gered uit zijn onprettig verblijf. Binnen een paar minuten had je dat voor elkaar. Dat smaakte naar meer: één geredde ziel is niet genoeg. Dus bad de bidder voort. Maar... hij moest daarvoor eerst de kerk uit. Anders gold het niet. Hij was verplicht om een rondje om het gebouw te lopen voor hij er weer in mocht om zijn verlossende arbeid voort te zetten. Eenmaal binnen bad hij weer. Als hij zich sterk genoeg voelde, herhaalde hij dit vijftig, zestig keer. En even zovele zielen waren bevrijd.
Dat bidden en die verplichte wandelingen heet pesjonkelen. Ik heb er jaren over moeten doen voor ik achter de etymologie van het woord kwam. Ik had in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) en het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) gekeken. Geen pesjonkelen. Ook geen beschonkelen of beschongelen of wat ook. Was het Frans, gezien die sj? Niets te vinden in de Grand Robert en andere grote Franse woordenboeken. Was het Jiddisch, eveneens gezien die sj? Jiddisch voor een katholiek gebruik? Dat leek me onlogisch.
Bij toeval kwam ik erachter. Ik zou met vakantie naar Assisi gaan, in Italië. In een boek las ik over de heilige Franciscus, die leefde van 1181-1226. Hij had bij de stad Assisi een klein vervallen kapelletje laten opknappen. Dat stond tegen een grote basiliek aan gebouwd. Hij noemde dat kapelletje Portiuncula, wat letterlijk ‘klein stukje’ betekent. Het was immers maar een klein deel van die grote kerk. Vanaf de 14de eeuw kon je daar elk jaar op 2 augustus een volle aflaat verdienen, de Portiuncula-aflaat. Later kon je er het hele jaar terecht, en nog een paar eeuwen erna kon je in elke kerk over de hele wereld portiunculen, maar dan wel op 2 november. Dat portiunculen is verbasterd tot pesjonkele.
Er wordt in 1995 niet meer gepesjonkeld. Een enkele oudere katholiek kent het woord nog, soms alleen in de betekenis ‘een eindje gaan wandelen’. Het woord is vrijwel uit onze taal verdwenen.
Auteursrechtelijk beschermd