Onze Taal. Jaargang 64

Als dichters gaan voorlezen
Tien adviezen voor een goede voordracht
Ingmar Heytze - Utrecht

Goede gedichten kunnen om zeep geholpen worden door een slechte voordracht. De dichter Ingmar Heytze geeft een handleiding voor zijn voordragende collega's. Een voorbereiding op de Nacht van de Poëzie op 25 maart in muziekcentrum Vredenburg in Utrecht.

Het goed voorlezen van een gedicht is een vak dat zelfs ervaren dichters niet altijd evengoed beheersen. Dat hangt ook samen met de academische literaire situatie in Nederland: poëzie is alleen moderne poëzie als het over poëzie gaat. Het kan eigenlijk niet vaag en ingewikkeld genoeg zijn. Het voorlezen, laat staan het aanhoren van dit soort metapoëzie is over het algemeen een treurige, futloze gebeurtenis, zoals op de Nacht van de Poëzie altijd wel door een paar obscure dichters aangetoond wordt. Toch kan ook ‘moeilijke’ poëzie uitstekend worden voorgelezen, zoals Lucebert heeft bewezen.

● Podiumervaring

Eenvoudiger dichters werden tot voor kort weggehoond naar het light verse, een soort schroothoop voor simpele, vormvaste poëzie. Drs. P is de onbetwiste meester van dit genre, hoewel Kees Stip en Rudy Kousbroek hem op de hielen zitten. Gelukkig heeft zelfs de meest verstokte criticus inmiddels ingezien dat er schrijvers zijn die uitstekende literatuur kunnen combineren met een begrijpelijke, heldere vorm en inhoud: de tekstdichters.

Het is geen toeval dat de meeste tekstdichters goed kunnen voorlezen, en meestal ook veel podiumervaring hebben: Ivo de Wijs, Hans Dorrestijn, Lévi Weemoedt en anderen. Ze schrijven werk dat zich zó goed leent voor zang of voordracht dat je bijna moeite moet doen om het slecht voor te lezen. De beste tekstdichter van Nederland is uiteraard Annie M.G. Schmidt.

Als ik stel dat je serieuze dichters hebt als Rogi Wieg, light-verse-dichters als Kees Stip, en tekstdichters als Jan Boerstoel, vergeet ik een belangrijke groep: de podiumdichters. Belangrijke exponenten van deze groep zijn de punkdichteres Diana Ozon, de onverwoestbare Jules Deelder en wijlen Johnny van Doorn. Het gaat hier om schrijvers die net zo bekend zijn geworden door hun bijzondere voordracht als door hun werk.

● Als jongleren

Toen ik in 1986 begon met gedichten voorlezen, viel het me al snel op dat literaire middagen en festivals meestal nogal suffe aangelegenheden zijn, waarop veel in microfoons wordt geneuzeld door dichters die eigenlijk vinden dat je gedichten alleen mag lezen. Het voorlezen doen ze er alleen bij in de hoop dat iemand een boekje van ze koopt. Het mag duide-

[p. 56]

lijk zijn dat iemand die zo'n motivatie heeft, geen goede voordracht kan geven. Een voordracht is als elke andere voorstelling: op het podium moet iemand het beste van zijn kunnen laten zien, of hij nu viool speelt, jongleert of gedichten voordraagt. Bij poëzievoordracht is het niet zo belangrijk dat iedereen nog precies weet waar het over ging: het is veel belangrijker dat je een bepaalde indruk op je publiek maakt. Er is tenslotte ook geen muzikant die verwacht dat het publiek na afloop van een concert alle nummers kan meefluiten.

De Nacht van de Poëzie in Utrecht
foto: ANP

Het is mijn vaste overtuiging dat je alle poëzie kunt voorlezen. Of er ook nog iemand wil luisteren, heeft veel te maken met de persoon en de werkwijze van de voorlezer. Vandaar mijn adviezen voor aankomende voorlezers.

10 adviezen voor voorlezende dichters

1 Schop spreekgestoeltes resoluut opzij. Een katheder is een muur tussen u en uw publiek, doordat u er voor driekwart achter schuilgaat. Wie een goede voordracht wil geven, moet zichtbaar zijn. Als de knieën trillen, trilt de stem niet.

2 Praat voor uw gevoel belachelijk duidelijk en potsierlijk langzaam. Meestal is het dan precies goed (bij mij gaat het dan vaak nog te snel). Zorg dat u met een gemiddeld basisvolume begint, zodat u ook nog zachter kunt gaan praten of juist kunt gaan schreeuwen als dat bij uw tekst past.

3 Zorg voor goede pauzering. Hoe groter de zaal, hoe langer uw pauzes, zeker bij grappig bedoelde gedichten. Timing is nog belangrijker dan spreeksnelheid.

4 Als u versterkt spreekt, controleer dan vooraf de geluidskwaliteit. Neem iemand mee om het geluid te beoordelen. Wanneer u twijfelt of u achterin goed verstaanbaar bent, is het helemaal niet raar als u vraagt of iedereen u kan horen.

5 Zorg voor een goede voorbereiding. Zorg dat u weet wat u gaat doen en zorg ervoor dat uw werk op volgorde ligt. Pas uw selectie zo min mogelijk aan tijdens de voordracht. Niets is zo ergerlijk als een dichter die naar zijn eigen gedichten staat te zoeken.

6 Begin niet met uw beste gedicht, want de eerste minuten van de voordracht letten toeschouwers meer op uw stem, uw mimiek en uw kleren dan op wat u aan het vertellen bent. Sluit uiteraard wel af met een van uw beste gedichten.

7 Meestal zult u niet alléén optreden, maar met een aantal andere dichters. Lees daarom niet langer voor dan afgesproken. Vraag nooit ‘of er nog tijd is’, maar hou de tijd zelf in de gaten.

8 Maak u geen zorgen als er geen gewijde stilte hangt. Uw stem zal zich in de praktijk meestal een weg moeten banen door de geluiden van langsrijdende motoren, gorgelende espresso-machines en rinkelende telefoons. Laat u nooit van de wijs brengen door dit soort geluiden en lees rustig verder. Ook het publiek kan zich soms luidruchtig gedragen, meestal om redenen die uw schuld niet zijn. Maak altijd uw voordracht af, ook als het publiek niet stil wordt. Als het publiek echt vervelend blijft, reageer dan alleen als u werkelijk iets overtuigends weet te zeggen.

9 Maak een duidelijk onderscheid tussen eigen werk en andermans werk. Mocht u om een speciale reden een gedicht van iemand anders in uw voordracht opnemen (ik lees zelf af en toe een vertaling voor), zeg dan liefst voor en na het gedicht wie het origineel geschreven heeft.

10 Vertel zo min mogelijk tussendoor. Ellenlange inleidingen over eigen werk komen arrogant over. Geef om die reden ook geen interpretaties van uw eigen werk.