Onze Taal. Jaargang 64

[p. 51]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Vanaf vier voorstellingen

? De schouwburg schrijft: ‘Vanaf vier voorstellingen is de kortingsregeling van toepassing.’ Ik begreep daaruit dat het vierde bezoek mij een korting zou opleveren. Maar toen ik mijn vierde kaartje kocht, bleek dat de schouwburg pas korting geeft bij het vijfde bezoek! Wie heeft gelijk?

! Woordenboekdefinities stellen u in het gelijk: vanaf betekent ‘te beginnen met/bij’ (Van Dale, Verschueren, Prisma en Kramers). Koenen omschrijft vanaf als ‘van de te noemen plaats of tijd af te rekenen (...) vanaf mijn tiende jaar’. Volgens beide definities begint de reeks die wordt ingeleid door vanaf dus met het genoemde, in dit geval de vierde voorstelling. De schouwburg had dus moeten schrijven:

-	Vanaf vijf voorstellingen is de kortingsregeling van toepassing.

Of, om elk misverstand uit te sluiten:

-	De kortingsregeling gaat bij de vijfde voorstelling in.

● Als een dertientje

? Weet u waar de uitdrukking je ziet er uit als een dertientje in de betekenis ‘er verzorgd uitzien’ vandaan komt?

! Slechts in twee van de tientallen naslagwerken die we raadpleegden, Weiland en De Beer/Laurillard, vonden we een variant op deze uitdrukking met het woord dertientje: hij loopt als een dertientje betekent ‘hij is bijzonder vlug en kloek (nadat hij van een zware ziekte hersteld is)’. Vanwaar dat vlugge en kloeke? Een dertientje was ooit een kwart van een Zeeuwse zilveren rijksdaalder, een kleine, veelgebruikte munt, die snel van hand tot hand ging. Het muntstuk zelf ontleent zijn naam aan het feit dat het de waarde had van dertien stuivers.

Nergens vonden we de uitdrukking er uitzien als een dertientje in de betekenis ‘er verzorgd uitzien’. Wellicht is dit een regionale variant op hij loopt als een dertientje.

Het komt trouwens niet vaak voor dat dertien zo'n positieve rol in ons idioom speelt. De meeste uitdrukkingen met het ‘ongeluksgetal’ dertien beloven weinig goeds: dertien in een dozijn, de klok heeft dertien geslagen, met z'n dertienen aan tafel zitten, vrijdag de dertiende, nummer dertien zijn.

● Vijf miljoen mensen keek/keken?

? Wat is beter: vijf miljoen mensen keken naar de rit van Rintje Ritsma of vijf miljoen mensen keek naar de rit van Rintje Ritsma?

! Hoewel zowel het enkelvoud als het meervoud taalkundig verdedigbaar is, geven wij de voorkeur aan keken. Die voorkeur is gebaseerd op de betekenis van miljoen. Vergelijk de volgende twee zinnen eens:

1	Duizend mensen keken naar de wedstrijd.
2	Een miljoen mensen keek/keken naar de wedstrijd.

In 1 is het meervoud mensen de kern van het onderwerp; het telwoord duizend is daar een bepaling bij. De persoonsvorm richt zich naar de kern, en staat daarom in het meervoud.

In zin 2 ligt de zaak wat ingewikkelder. Miljoen is geen telwoord maar een zelfstandig naamwoord, net als mensen. Beide naamwoorden mogen als kern van de woordgroep worden opgevat, afhankelijk van de vraag wat de meeste nadruk moet krijgen: de groep als geheel of de afzonderlijke leden. In het eerste geval verschijnt de persoonsvorm in het enkelvoud, in het tweede geval in het meervoud. Hetzelfde doet zich voor bij een woordgroep als een aantal mensen:

3	Een aantal deelnemers hebben zich telefonisch aangemeld.
4	Een aantal kandidaten heeft deze vraag fout beantwoord.

In 3 ligt de nadruk op de afzonderlijke deelnemers die zich hebben afgemeld, terwijl in 4 de groep als geheel centraal staat. Beide versies zijn verdedigbaar.

Terug naar miljoen. Veel taalgebruikers krijgen kippevel als zij een zin met een enkelvoudige persoonsvorm horen of lezen als:

5	Een miljoen mensen keek naar de rit van Rintje.

En de haren lijken nog meer overeind te gaan staan als het over meer dan één miljoen gaat:

6	Drie miljoen mensen is dakloos geworden.
7	Ruim twintig miljoen mensen spreekt Nederlands.

Hoe komt het nu dat 5, 6 en 7 zoveel meer weerstand oproepen dan de taalkundig vergelijkbare zin:

8	Een groot aantal mensen is dakloos geworden.

Wij denken dat de betekenis van miljoen daarvoor verantwoordelijk is: die verwijst overduidelijk naar een telbaar geheel, naar een meervoud dus. We vatten miljoen misschien meer op als een telwoord dan als een zelfstandig naamwoord, zeker als we het in ons hoofd hebben opgeslagen in het rijtje tien, honderd, duizend, miljoen, miljard. Als tien, honderd of duizend mensen een meervoud vormen, waarom zouden een of meer miljoen mensen dat dan niet doen? Taal en logica zitten elkaar hier weer eens in de weg.

Overigens doet dit probleem zich alleen voor als op miljoen een zelfstandig naamwoord in het meervoud volgt. In 9 kiezen we moeiteloos voor het enkelvoud:

9	Drie miljoen gulden lijkt me wel voldoende.