Onze Taal. Jaargang 63

[p. 283]

Het Dictee? ‘Onzin!’
Prof. dr. H. van den Bergh - Amsterdam

Deze maand vindt weer de inmiddels traditionele jaarlijkse plichtpleging op spellinggebied plaats: een spellingtest voor het Nederlands. Wat ik de lezer van Onze Taal met warmte zou willen adviseren, is zich radicaal af te wenden van alles wat lijkt op het Groot Dictee der Nederlandse taal. Die hele happening is namelijk niets dan onzin en humbug, om het even simpel samen te vatten. Natuurlijk is de achterliggende gedachte alleraardigst: laten we één keer per jaar eens nagaan wie de Nederlandse taal het best beheerst. Dat is een leuk wedstrijdidee.

● Onnavoelbaar compromis

In Frankrijk zijn ze ermee begonnen en daar heeft het ook zin. In dat land bestaat namelijk al enkele eeuwen een heel verstandig stelsel van spelling- en grammaticaregels. Een beetje intellectueel met taalgevoel beheerst die afspraken, en kan dus een gedicteerd stukje Frans met enige oplettendheid foutloos opschrijven, tot en met de dubbele e's en s'en achter de deelwoorden.

Het Nederlands heeft echter geen spellingregels; bij ons geldt het Groene Boekje, dat in de prille jaren vijftig in elkaar is geflanst als moeizaam compromis tussen de Vlaamse en de Nederlandse leden van de commissie-Van Haeringen. Omdat ze het niet eens konden worden, hebben ze destijds de sluizen maar wijd opengezet; ongeveer alles mocht sindsdien: kerfde en korf; eksamen en examen; gynekoloog en gynaecoloog. Beroemd zijn, de onzinnige inconsequenties (introductie, maar produktie; gletsjer heeft de voorkeur, maar kompot mag niet), die door handopsteking zijn ontstaan. Er werd door de commissieleden namelijk hoofdelijk gestemd over de vraag of ze een bepaalde spelling acceptabel vonden. En daar zit 'm de kneep. Sindsdien bestaan er in onze taal geen regels meer, maar lijsten van onnavoelbare voorkeuren van allang overleden linguïsten met verschillende culturele achtergronden en gevoeligheden.

Wie nu een Nederlands dictee afneemt, test dus geen kennis of taalgevoel, maar een willekeurig samenraapsel van afspraakjes, gebaseerd op het toevallige humeur van de stemmende leden op een der talrijke Van Haeringen-vergaderingen. Als het dictee nu maar ging over de regels die bij ons de enkele of dubbele t's en d's in werkwoordsvormen beheersen of desnoods over de au/ou en de ei/ij, dan zou ik graag meedoen en zeker nul fouten maken, net als de velen met mij die jarenlang voor de klas hebben gestaan en die de werkelijk bestaande regels er hebben ingestampt bij talloos velen. Ook zó'n dictee heeft nog niet veel met kennis en inzicht te maken, maar het vereist toch enig begrip van zinsbouw en taalhistorie: fontein is niet fontijn, want het komt van fontaine (Fr.) en fontana (Lat.).

● Dwangneurotisch

Het Groot Dictee in zijn huidige vorm kan alleen gewonnen worden door een dwangneuroot die het hele Groene Boekje uit het hoofd heeft geleerd, zodat hij/zij weet dat het boerendochter moet zijn, al komt daar maar één boer aan te pas, en dat er twee streepjes zijn bedacht in Onze-Lieve-Vrouwecollege, en dat het przewalskipaard ‘moet’ zijn (staat niet eens in de lijst) of raiffeisenkas (zonder hoofdletter!). Ik wil maar zeggen: zulke nonsensregels wíl ik niet eens kennen. En wie een deftig gezicht zet bij die jaarlijkse plechtigheid alsof er iets heel zinvols staat te gebeuren (zoals ‘jurylid’ Kees Fens, die niet eens linguïst is en nauwelijks neerlandicus en die zo'n dictee zeker ook niet foutloos zou kunnen maken - dát siert hem), houdt u gewoon voor het lapje.