Onze Taal. Jaargang 63

[p. 281]

Reacties

■ Dutch uncle
Ilke Vermeer - Zoetermeer

Op blz. 191 van het septembernummer van Onze Taal geeft Erik van der Spek in zijn artikel over politiek correct taalgebruik een voorbeeld van het soort taalgebruik dat volgens de PC-beweging discriminerend is en dus moet verdwijnen. Hij schrijft: ‘als we de termen Dutch uncle (suikeroompje) en Dutch party (waarbij iedereen zijn eigen drank meebrengt) uit het lexicon verwijderen, brengen we de emancipatie van de Nederlander weer een stukje dichterbij.’ Helaas is de vertaling van het eerste voorbeeld incorrect. Een Dutch uncle is geen suikeroompje, maar iemand die je eens goed de les leest of bekritiseert (meestal ongevraagd).

Het ‘discriminerende’ van de uitdrukkingen met Dutch ligt nu juist in de negatieve betekenis ervan, die wél te zien is in het tweede voorbeeld en ook in uitdrukkingen als Dutch courage (moed die het gevolg is van een flinke borrel), Dutch rise (loonsverhoging die de ontvanger geen voordeel oplevert), in Dutch (in moeilijkheden), double Dutch (nonsens) en Dutch gold (een vervanging voor bladgoud bestaande uit chemisch behandeld koper). De vertaling ‘suikeroompje’ is daarom niet alleen incorrect, maar in deze context ook onlogisch.

■ Koenen onvergolden
J.P. van de Voort - Vlaardingen

Op blz. 200 van de septemberaflevering geeft Theo de Boer aan waarom hij onvergolden uit de Grote Koenen heeft geschrapt: het behoort tot het taalgebruik van een ander tijdperk. Mijn ervaring is anders. De bestelbon van de stad Ronse voor een boek, gedateerd 1 februari 1993, bevat als eerste mededeling voor de leverancier dat hij niet moet vergeten onder aan de factuur te vermelden ‘ECHT EN ONVERGOLDEN VOOR DE SOM VAN...’ en daaronder zijn handtekening te plaatsen. Ik heb enige malen ervaren dat met name Belgische overheidsinstellingen weigeren rekeningen te betalen waarop deze tekst ontbreekt. Moet de conclusie zijn dat de Grote Koenen in een belangrijk deel van het Nederlandse-taalgebied geen aftrek vindt?

Of heeft de heer De Boer toch geen ongelijk? De betreffende Belgische ambtenaar die aanspoorde genoemde tekst toch op de factuur te vermelden, verzuchtte: ‘Het lijkt gek, het is natuurlijk gek, maar dit is de reële werksfeer waarin wij dan toch pogen “aan cultuur te doen”.’

■ Bevalmoeder
Johan Hut - tekstschrijver, Baarn

Will van Sebille heeft een boek geschreven over afstandsmoeders, moeders die afstand doen van hun baby's. In Onze Taal nummer 10 reageert zij op het alternatief geboortemoeder, volgens haar ‘een letterlijke vertaling van het Engelse woord birthmother’. De schrijfster vindt dit woord lelijk. Dat vind ik ook, maar bovendien vind ik het geen juiste vertaling van het Engelse woord.

Het woord birthmother komt waarschijnlijk van de uitdrukking give birth to. Als je dit vertaalt met geboorte geven aan, zoals Van Sebille doet, kun je op geboortemoeder uitkomen. Maar de vertaling van give birth to is ‘bevallen van’. Het woord birthmother moeten we dus vertalen met bevalmoeder. De schrijfster vindt geboortemoeder (en dus ook bevalmoeder) een pleonasme, omdat een vrouw pas moeder is als zij van een kind bevalt. Maar daarin onderscheidt een bevalmoeder zich nou juist van een adoptiefmoeder.

Bevalmoeder vind ik de beste vertaling van het Engelse woord, maar afstandsmoeder bevalt me beter.

■ Natuurlijke kunsttaal
István Ertl - taaldocent en redacteur van Esperanto, Rotterdam

Met veel genoegen heb ik in het oktobernummer de voortreffelijke recensie gelezen van Peter Burger over Europa en de volmaakte taal van Umberto Eco (‘Oiropa Pitschn’). Burger doet onder meer verslag van Eco's opvatting: ‘wellicht (...) is de tijd nu rijper dan ooit voor de adoptie van een eenheidstaal, geen volmaakte taal, maar een hulpmiddel bij de communicatie.’

Het is misschien interessant voor de lezers van Onze Taal om te weten dat Eco dit standpunt nuanceert in een interview dat hij in januari 1993 aan dr. François Lo Jacomo en mij heeft gegeven (‘Umberto Eco, l'espéranto et le plurilinguisme de l'avenir’, Language Problems and Language Planning, vol. 18, no. 2, 1994, p. 87-112).

Eco: ‘Tot voor zes maanden huldigde ik de opvatting dat het ondoenlijk was een kunsttaal ingang te doen vinden, omdat de geschiedenis had aangetoond dat dit nog nooit mogelijk was geweest. Later heb ik - ter wille van de wetenschappelijke zorgvuldigheid - me met het vraagstuk ingelaten en me ertoe gezet de Esperanto-grammatica te leren, en ik moet zeggen dat mijn standpunt wel gewijzigd is. Het feit dat het in de loop van de geschiedenis nooit gelukt is een kunsttaal in te voeren, vormt wel een sterk argument, maar doorslaggevend is het niet, want in het verleden is er ook aangetoond dat het onmogelijk is voet op de maan te zetten.

Dat Italië onbedoeld de Albanezen Italiaans heeft bijgebracht door avond-tv-uitzendingen, suggereert ons dat we misschien een tijdsgewricht meemaken waarin invoering van een kunsttaal vlotter gaat.’

Aan het eind van het gesprek maakte ik de tegenwerping: ‘Maar er zijn toch

[p. 282]

mensen die vinden dat een taal per se natuurlijk moet zijn, en dat alleen al hierom Esperanto nooit zal slagen.’

Eco: ‘Wat mij persoonlijk betreft: vóór ik een wat duidelijker kijk op het Esperanto kreeg, stond de kunstmatigheid ervan me wel tegen, maar toen ik eenmaal begonnen was het te bestuderen, vond ik het haast een natuurlijke taal; de kunstmatigheid van het Esperanto betreft de geschiedenis en de herkomst ervan, maar beslist niet de spraakleer.’

Overigens verschijnt Europa en de volmaakte taal volgend jaar in de ‘kunsttaal’ Esperanto, waarschijnlijk onder de titel La serĉado pri perfekta lingvo (De speurtocht naar de volmaakte taal), bij Edistudio in Pisa.

■ Een Hindoestaanse moslim?
Manuel Sewgobind - voorlichter/redacteur Lalla Rookh, landelijke organisatie voor Surinaamse Hindostanen

Jan Buikema heeft in Onze Taal (oktober 1994) gelijk als hij hindoe niet met een kapitaal wil schrijven: het betreft hier immers een religieuze kwalificatie. Zijn voorstel om de etnische aanduiding Hindoestaan te spellen met oe, schept evenwel verwarring.

De groep die India in de periode 1873-1916 verliet om in Suriname als contractarbeider te gaan werken, bestond uit hindoes en moslims, die categorisch als één etnische groep werden (worden) beschouwd. Decennia waren er nodig om het surinamisme Hindostaan (geen oe) te doen ontstaan, waarmee beide groepen worden aangeduid. Het onderscheid in religie werd (wordt) aangegeven met de benamingen hindoes en moslims. De spelling Hindostaan verdient de voorkeur vanwege de neutraliteit. Sarnamisten (de pioniers van het Sarnami, de Surinaamse variant op het Hindi) willen daarmee de schijn van enige verwantschap met de religie vermijden.

Het is onverstandig om af te wijken van de door het Surinaamse Ministerie van Onderwijs officieel erkende Romeinse spelling Hindostaan. Een suggestie wellicht voor Van Dale.

■ Nogmaals dementie
Geert Reith - Arnhem

In het oktobernummer van Onze Taal geeft L. Ruyten in de rubriek Reacties een mogelijke verklaring voor de foutieve uitspraak van dementie (met accent op de laatste lettergreep). Mij lijkt de volgende verklaring minstens zo aannemelijk.

Terwijl de farmacologie de meeste benamingen voor geneesmiddelen ontleent aan het Latijn, zijn de meeste medische termen voor aandoeningen ontleend aan het Grieks: afasie, apathie, etc. Hierbij ligt het accent op de laatste lettergreep. Naar analogie hiervan legt men ook bij dementie het accent op de laatste lettergreep, hoewel dat woord een Latijnse oorsprong heeft: dementie hoort thuis in het rijtje detentie, presentie, clementie e.d.

■ Hoofdlettergebruik
G. Nederlof - Oegstgeest

In het septembernummer schrijft H.H. Vermeij over HoofdLetterGebruik. Waar komt de gewoonte vandaan om hoofdletters in het midden van een woord te gebruiken? Een mogelijke bron is de praktijk van het programmeren. In de programmeertaal Pascal bijvoorbeeld kun je variabelen van een betekenisvolle naam voorzien. Voorwaarde is wel dat daarin - om technische redenen - geen spaties mogen voorkomen: complexe namen, bestaande uit meer dan één woord, moeten aaneengeschreven worden. Om de leesbaarheid te vergroten laat men de verschillende onderdelen van de naam dan met een hoofdletter beginnen. Voorbeelden zijn: ReadWrite, MinMax, MaxSize, ListSize.

Dit gebruik komt reeds voor bij de uitvinder van Pascal, Niklaus Wirth, bijvoorbeeld in zijn boek Pascal User Manual and Report uit 1974.