Onze Taal. Jaargang 63

[p. 180]

De kreet van de Kneet
Marc De Coster - Tienen, België

Van de Vlaamse wielerjournalist Karel van Wijnendaele (1880-1961) is bekend dat hij talrijke Vlaamse woorden en uitdrukkingen in de wielertaal introduceerde, zoals: inlopen, wegspringen, een gat laten vallen (= niet willen of kunnen volgen van de tegenstander), een gat dichtrijden (= de afstand tussen peloton en koplopers ongedaan maken), de grote molen (= grote versnelling). Vanuit Vlaanderen hebben de meeste van deze termen zich ondertussen in de Nederlandse taal genesteld.

Een minstens even grote spraakmaker in het wielermilieu was de Nederlandse renner Gerrie Knetemann, vooral nadat hij was gestopt met wielrennen. Tijdens de Tour de France legde hij in een populaire radiorubriek dagelijks De kreet van de Kneet uit. Vele wielertermen werden door hem gelanceerd of bekendgemaakt bij een groter publiek.

Een uitdrukking die ten onrechte aan hem werd toegeschreven, is een appelig gevoel, dit is een loom (geestelijk of lichamelijk) gevoel. Die frase werd oorspronkelijk bedacht door Leen Valkenier ten behoeve van het kinderprogramma De Fabeltjeskrant. Het werd toen (in de jaren zestig) in de mond gelegd van Stoffel de Schildpad. De uitdrukking werd door Gerrie Knetemann nieuw leven ingeblazen, maar niet door hem ‘uitgevonden’.

Een wielerterm die door Knetemann onsterfelijk werd gemaakt, is het erg beeldende harken, gebruikt voor moeizaam vooruitkomen, krampachtig fietsen. Wellicht moet hierbij gedacht worden aan ‘rijden als een hark’, dus op een stijve manier. Het is niet uitgesloten dat de Kneet en zijn medewerkers dit woord ontleenden aan het Franse werkwoord arquer, in wielerkringen gebruikt in de zin van ‘avancer, progresser’, en dit sedert 1921. De uitdrukking wordt in het Frans echter vooral in de ontkennende vorm gebezigd: ‘ne plus pouvoir arquer’.

De dood of de gladiolen geldt voor een alles-of-niets-instelling van een renner die absoluut de eerste plaats wil behalen en bereid is hiervoor hoge risico's te nemen (vooral in een massasprint). Bijvoorbeeld: ‘De Wolf was de sterkste. Ik kon niet harder. Het was de dood of de gladiolen.’ (Sport International, mei 1992)

Ook buiten wielerkringen maakt deze zegswijze opgang. In het boek Het grimmig genieten van René Stouten (uit 1991) vond ik: ‘va-banque spelen en bewijzen dat je gaat voor de dood of de gladiolen’. Deze zegswij-

[p. 181]

ze heeft ondertussen ook de tweede druk van de hedendaagse Van Dale gehaald.

Er een snok aan geven of snokken geven is Knetemanniaans voor ‘het tempo plotseling versnellen’. Eigenlijk: hard aan het stuur rukken (= snokken). Snok (van snuk) is een Vlaams woord voor ‘ruk’. Bij Maarten Ducrot (Berichten uit de Tour de France, 1987) lezen we: ‘De bergen snokten ze op, terwijl ik me weerde als een gek.’ Snuffelen wordt sinds Knetemann in wielerterminologie gebruikt in de betekenis ‘goed opletten om te kunnen profiteren van andermans vluchtpogingen’. Voor het gevoel dat een renner vaak heeft wanneer hij aan het eind van zijn krachten is, beschikte Knetemann over verschillende synoniemen, waarvan de bekendste zijn: uitgepierd, uitgevloerd of uitgewoond zijn. Vooral het laatste woord heeft furore gemaakt.

Een mooie uitdrukking is iemands karretje in de poep rijden: een andere renner van de weg drukken. Ook wel: de winstkansen van de tegenstanders dwarsbomen, tegenwerken. Kar is in de volkstaal al lang een populair woord voor fiets. Meestal komt het voor als verkleinwoord: ‘je karretje neerkwakken’ (Johan Fabricius, 1964). In de wielersport kan men ook zijn karretje aanhaken, dat is aansluiten bij een groep renners, hetgeen men ook wel aanhaken of aanpikken noemt.

De mooiste uitdrukking voor ‘bijzonder slecht fietsen’ is volgens mij: rijden als een dood vogeltje.