Onze Taal. Jaargang 63

[p. 144]

De Herziene herzien
Redactie Onze Taal

Ruim drie jaar geleden is de Herziene Woordenlijst Nederlandse Taal verschenen, een niet-officiële uitbreiding en herziening van het Groene Boekje uit 1954. Resultaat: zeven oplagen, meer dan een kwart miljoen exemplaren. Klachten van gebruikers van dit naslagwerk zetten Onze Taal op het spoor van honderden wijzigingen binnen de diverse oplagen.

De bruikbaarheid van het Groene Boekje uit 1954 - de enige officiële bron voor de spelling van het Nederlands - wordt van jaar tot jaar minder. De regels zijn op een weinig toegankelijke manier geformuleerd en er staan verscheidene tegenstrijdigheden in. Bovendien geeft het geen uitsluitsel over de spelling van de duizenden nieuwe woorden die in de afgelopen veertig jaar aan de taal zijn toegevoegd.

Er zal een nieuw Groen Boekje verschijnen dat aan deze bezwaren tegemoet komt, maar dat zal zeker tot half 1995 duren. Er was dus een gat in de markt. Diverse uitgevers (Prisma, Wolters-Koenen, Sdu) hebben getracht dat te dichten met niet-officiële maar bijdetijdse woordenlijsten. Vele nieuwe woorden, gespeld volgens de oude regels, staan erin en bovendien kan de gebruiker zien op welke plaatsen een woord afgebroken dient te worden.

● Misverstanden

Het meeste succes heeft de Herziene Woordenlijst Nederlandse Taal van de Sdu (zeven oplagen in drie jaar, meer dan 250.000 exemplaren). Veel mensen denken zelfs dat het om een officiële voortzetting van het Groene Boekje gaat (zelfde kleur, formaat en uitgever, bijna dezelfde titel en, niet te vergeten, de aanprijzing Het nieuwe ‘Groene Boekje’).

Over deze Herziene Woordenlijst kwamen bij de redactie van Onze Taal klachten binnen. De samenstellers hebben namelijk in de derde oplage (1991) een aantal wijzigingen aangebracht; de doorsneegebruiker - die doorgaans geen colofons leest - zal daarvan niet op de hoogte zijn. De bijna honderdduizend bezitters van de eerste of tweede druk werken dus met enigszins andere informatie dan die van een latere oplage, veelal zonder dat zij dat van elkaar weten. Dat leidt tot misverstanden en zelfs wrijvingen, vooral in bedrijven waar elke medewerker over een eigen exemplaar beschikt (bijvoorbeeld dagbladredacties).

Onze Taal wil wat aan de klachten doen door de veranderingen in kaart te brengen. De redactie heeft van de samenstellers een lijst met de veranderingen ontvangen, die hieronder besproken wordt.

Principiële veranderingen:

- afbreekkwesties	297
- spellingkwesties	24
- diverse	133
	_____
	454
Incidentele veranderingen	147
	_____
	601

De lijst bevat 601 veranderingen, waarvan er 147 beschouwd worden als verbeteringen van slordigheden die tijdens het samenstellen of zetten zijn ontstaan (bijvoorbeeld: Elyzeese is nu Elyzese, kront-jong nu kron-tjong, en STERspot nu STER-spot). Bij de overige 454 gaat het om wijzigingen die met veranderde inzichten omtrent spelling of grammatica samenhangen.

De Herziene Woordenlijst is alleen al door zijn hoge oplagecijfer uitgegroeid tot een belangrijk naslagwerk

● Afbreekregel

Van de principiële veranderingen heeft meer dan de helft (297) betrekking op afbreekkwesties. Bij het merendeel (219) gaat het om de toepassing van één bepaalde afbreekregel: Men mag afbreken (...) vóór achtervoegsels die met een medeklinker beginnen: (...), boom-pje, dek-sel, naai-ster, was-ster, gedwee-ste, enz. In de eerste en tweede oplage was (ten onrechte) een andere afbreekregel toegepast. Daar staat bijvoorbeeld fiet-ste. Nu is dat fiets-te.

De overige afbreekkwesties hebben bijna allemaal met bastaardwoorden of vreemde woorden van doen. Vermeldenswaard zijn twee groepen.

A. Het is een oude strijdvraag of bij het afbreken van woorden van Griekse of Latijnse herkomst op de samenstellende delen dan wel op de Nederlandse uitspraak gelet dient te worden (bio-scoop/bios-coop). Het Groene Boekje uit 1954 geeft slechts aanbevelingen en laat een zekere vrijheid. In de derde oplage van de Herziene is bij 25 woorden van de eerste methode op de tweede overgegaan (a-gnost > ag-nost, ad-equaat > a-dequaat), bij negen is de omgekeerde weg gevolgd (res-trictief > re-strictief).

B. Dertien woorden met een trema krijgen een afbreekplaats vóór de tremaletter. Voor het merendeel zijn het samenstellingen die beginnen met maïs > ma-ïs of maïzena > ma-ï-zena. Merkwaardigerwijze blijkt deze nieuwe visie niet van toepassing te zijn op pofmaïs en korrelmaïs.

● Nieuwe inzichten

Principiële veranderingen in de eigenlijke spelling zijn beperkt (24 woorden). Elf daarvan hebben betrekking op woorden die met electr- > elektr- beginnen: de voorkeurspelling is nu bijvoorbeeld elektronica gewor-

[p. 145]

den. Onveranderd bleven evenwel foto-electrisch, hydro-electrisch en thermo-electrisch (naast thermo-elektriciteit!). Dezelfde inconsequentie dus als bij maïs-. Kunnen de samenstellers het enorme computervermogen waarover zij beschikken, bij het ‘creatief en waakzaam’ lezen van de kopij (blz. 9) niet aanwenden om gevallen op te sporen die een leek met behulp van een overjarig retrograde woordenboek wél vindt?

De categorie ‘diverse’ omvat enkele tientallen woorden die zijn verwijderd (godsamme, zullie, kietelaar) en onderdelen als hoofdlettergebruik (nu Kanaalzwemmer, k.n.o.-arts, tv), koppeltekengebruik (hightech i.p.v. high-tech, mindervalide i.p.v. minder-valide), al of niet aaneenschrijven (intensive care i.p.v. intensive-care), tussenletters in samenstellingen (paarderookvlees werd paardenrookvlees, tomatesap werd tomatensap), woordgeslacht (het uitlaatcenter i.p.v. de), trappen van vergelijking (logischt verdween), gebruik van puntjes (wc-deur i.p.v. w.c.-deur) en enkelvoud/meervoudkwesties (drugscene voortaan alleen in enkelvoud, cao-onderhandelingen alleen in meervoud). Enkele opvallende tussen-n's hebben bij het verschijnen van de Herziene Woordenlijst nogal wat stof doen opwaaien. Met ingang van de derde druk zijn de woorden geitenharen, hondenbaan, kuttenkop, lellenbellen, ossenstaartsoep en snoezenpoes van hun ongebruikelijke tussen-n ontdaan.

Ten slotte zijn er dan nog de 147 veranderingen die hierboven als ‘incidenteel’ zijn aangeduid. Het gaat om de verbetering van zetfouten, foutjes van de redactie of in de correctieronde. Of aan een aangebrachte verandering een technisch ongelukje dan wel een nieuwe opvatting ten grondslag ligt, is overigens voor een buitenstaander niet altijd uit te maken.