Onze Taal. Jaargang 63

[p. 12]

De Spraakmakers
Peter Burger

In Vlaanderen Vlaams!

‘Vlamingen moeten trots zijn op hun taal en niet door hopsakee en besodemieterd te zeggen de Nederlanders nadoen. Eigenlijk behoren Zeeuws-Vlaanderen en Limburg bij de Vlaamse natie.’ En: ‘Vlaams Blokkers zijn verkapte neerlandomanen.’ Een gesprek met Charles Vanderhaegen, een eenzame pleitbezorger van de Vlaamse taal.

De taal van Vlaanderen is het Nederlands, zo is vastgesteld bij decreet van 10 december 1973. Maar welk Nederlands? Moeten ook Antwerpen, Gent en Brussel de taal spreken van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag? Geert van Istendael schrijft in zijn niet genoeg aan te bevelen prachtboek Het Belgisch Labyrinth: ‘Het Hollandse, randstedelijke provincialisme dient te worden opengebroken. Die smalle normen voor taalgebruik en accent dienen te worden verbreed, opengegooid voor wat de rest der Nederlanden te bieden heeft.’

Krachtige woorden. Maar het kan nog krachtiger. Ter redactie van Onze Taal arriveerden vier brochures in een geel omslag, getooid met de Vlaamse leeuw, behelzende de eerste delen van de reeks ‘De Vlaamse Taal’. Want Vlaanderen heeft een eigen taal, het Vlaams. Aldus de auteur, uitgever en distributeur van deze strijdschriften, Charles Vanderhaegen.

● Een Vlaamse leeuw

Vlaams zijn ambetanterik, ambrasmaker en amortiseur, Nederlands lastpost, herrieschopper en schokbreker. Vlamingen schieten kemels, Nederlanders bokken. Doet de Nederlander alsof zijn neus bloedt, de Vlaming gebaart van krommenaas. En zo somt Vanderhaegen nog een paar duizend verschillende woorden en uitdrukkingen op.

Vlaams, schrijft Vanderhaegen, kent nuances die het Nederlands mist. Een neef is de zoon van uw broer of zuster, een kozijn die van uw oom (nonkel) of tante. Nederlanders kennen dat verschil niet. Deel vier van ‘De Vlaamse Taal’ bevat 50 cursiefjes over Nederlands-Vlaamse spraakverwarringen. Zegt de Nederlandse vriend tegen een Vlaamse vrouw die thuiskomt van de coiffeuse: ‘Wat ben jij leuk gekapt!’ Vrouw schiet in een Franse koleire en loopt de kamer uit. Echtgenoot legt vriend uit dat gekapt is wat Nederlanders gehakt noemen, en dat toespelingen met gekapt betekenen dat de aangesprokene een puisterig gezicht heeft.

Charles Vanderhaegen houdt wel van een grapje. Op zijn tijd. Want hij weet ook grimmig de trom te roeren van volksbewustzijn en strijd tegen vreemde besmetting. Het Vlaams manifest, de eerste van zijn brochures, is één heftige liefdesverklaring aan de onscheidbare tweeëenheid van volk en taal. Het Vlaams eigene wordt bedreigd: ‘Klokke Roeland, kleppe brand.’ Maar er gloort hoop: ‘Wij zullen overwinnen, want één Vlaamse leeuw kan meer dan honderd verhollandste schapen.’

Hoeveel ernst schuilt er achter deze flamingantische retoriek? Wie is deze taalextremist? Ik maak een afspraak en neem de trein naar Gent. De laatste kilometers krijg ik gezelschap van een klasje tienjarigen, die uitgelaten mijn accent imiteren (‘Gaot u naor Austenduh?’), maar die mijn handbagage koffer en paraplu noemen, in plaats van valies en regenscherm. De Vlaamse taal, een verloren zaak?

● Mossel noch vis

De man die me in de Gentse stationstaverne begroet, ziet er allerminst uit als een geharnaste ‘hard-liner’. Charles Vanderhaegen (69) is accountant. Hij spreekt behoedzaam en van het Vlaams Blok moet hij niets hebben. Vlaams-Blokkers beweren voor Vlaamse onafhankelijkheid te strijden, maar het zijn verkapte neerlandomanen. Hoe hij dat weet? Ze zingen het Wilhelmus, drukken hun pamfletten op oranje papier en noemen Vlaanderen ‘Zuid-Nederland’.

Vanderhaegen is een bereisd man. In zijn huis in St-Denijs-Westrem, een randgemeente van Gent, getuigen souvenirs uit Madagascar, Zaïre en Mauritius van een jarenlang verblijf in het buitenland. Als we gaan zitten voor het interview belt een van zijn dochters op, die in Brussel woont en meestal Frans spreekt. Vader antwoordt in dezelfde taal: Vanderhaegen spreekt, als alle oudere Gentenaren met een goede opvoeding, vloeiend Frans. Hij studeerde politieke wetenschappen in het Nederlands en accountancy in het Frans. Taalpolitiek trok pas later zijn aandacht, na zijn terugkeer uit Mauritius in 1973 (‘een paradijselijk eiland, maar ge wordt daar zo stompzinnig als iets’).

De aanleiding voor zijn taalstudie vond Vanderhaegen dicht bij huis: ‘De vonk was mijn echtgenote.’ Hij ontmoette zijn vrouw, een geboren Friezin, in Canada. Pas in België, voor het eerst samen in een omgeving waarin ze met iedereen hun moedertaal konden spreken, vielen hem de taalverschillen op. Vanderhaegen begon woorden te onderstrepen in romans: ‘Er zijn duizenden woorden en uitdrukkingen die verschillend zijn, en toch zegt men dat Ne-

[p. 13]

derlands en Vlaams één taal zijn. Het zijn twee talen. Er zijn woorden die alleen in Vlaanderen gebruikt worden en niet in Nederland. En andersom: geen Vlaming zal woorden als heus en sneu gebruiken.’

Geen enkele Vlaming? Na twintig jaar afwezigheid keerde Vanderhaegen terug in een Vlaanderen dat anders was gaan spreken. Nederlandser. Vanderhaegen: ‘Vooral voor televisie en radio zijn er mensen die het ABN willen nadoen en woorden gelijk hopsakee en besodemieterd overnemen. Maar dat BRT-Nederlands is noch Vlaams noch Nederlands, noch mossel noch vis. Dikwijls gebruiken ze Nederlandse termen op een verkeerde wijze. Ik hoorde een BRT-journalist een minister aanspreken met jij. Hij dacht goed Nederlands te spreken door jij en jou te gebruiken. Wij kennen alleen gij in de nominatief en u in alle andere naamvallen. Veel Nederlanders vinden het vreemd dat wij u tegen onze kinderen zeggen. Dat doen we dus alleen omdat we geen onderscheid maken tussen tutoyeren en de beleefdheidsvorm.’

foto: Maarten Laupman

● Franse invloeden

‘De Vlamingen’, zegt Vanderhaegen, ‘moeten meer respect opbrengen voor wat van hen is. Ofwel spreken we van Diksmuide tot in Groningen dezelfde taal, en dan moeten de woorden uit die contreien worden opgenomen in de standaardtaal, ofwel splitsen we. Ik vind het niet juist dat Vlamingen hun eigen woorden niet mogen gebruiken. Vlaams is voor Nederlanders een pars pro toto voor alle dialecten die in het Nederlandssprekende België worden gebruikt. Die dialecten zijn geen verbasteringen van het Nederlands: een standaardtaal ontstáát uit dialecten. Dus waarom zouden in de standaardtaal niet die Vlaamse woorden mogen opgenomen worden? Wie bepaalt dat ik geen pistolet met hesp maar een broodje ham moet eten?’

‘Dat bepalen andere Vlamingen’, antwoord ik: ‘De wetgevers die het Nederlands als taal hebben gekozen, de Taalunie, Vlaamse leerkrachten en taalkundigen.’ Dit raakt een gevoelige snaar. De groep die Vanderhaegen in zijn manifest het felst verkettert, zijn ‘de Vlaamse taalprofeten die de Vlamingen ABN willen leren spreken’. In naam bestrijden deze taaltuiniers Franse invloeden, maar in werkelijkheid zijn ze uitsluitend uit op de bevordering van Randstad-Nederlands. Vanderhaegen laat het blaadje Algemeen Nederlands en Onderwijs zien. ‘De man die dat schrijft is kwaad op alles wat op een gallicisme gelijkt. Maar hij wil wel dat de kinderen envelop zeggen in plaats van omslag. Waarom? Omdat Nederlanders dat gebruiken. Een canapé moet een bank zijn, maar in plaats van zetel moeten we fauteuil gebruiken.’

● Volksaard

De Vlaamse natie is een ‘volkse eenheid’ en heeft een ‘eigen roeping’, schrijft Vanderhaegen. Krasse woorden, die de herinnering aan een bruin verleden oproepen. Maar in St-Denijs-Westrem wordt de soep niet zo heet gegeten als ze wordt opgediend.

Wat moet ik me voorstellen bij ‘de Vlaamse volksaard’?

Vanderhaegen: ‘De Vlamingen hebben de invloed ondergaan van vele bezetters: de Spanjaarden, de Oostenrijkers, de Hollanders, de Duitsers. Dat heeft hun aard beïnvloed. De Fransen hebben ons het meest getekend. Onder Napoleon hebben ze geprobeerd ons hun taal op te dringen, wat de Spanjaarden en Oostenrijkers nooit gedaan hebben. De taalpolitiek van Willem I was eigenlijk hetzelfde, hij drong ons het Nederlands op. Maar het Nederlands van Willem en zijn ambtenaren klonk de Vlamingen even vreemd in de oren als het Frans. Na de onafhankelijkheid in 1830 is de verfranste bourgeoisie weer teruggekomen met die Franse invloed. De Vlaamse taal is doorspekt met Franse uitdrukkingen, gezegden en woorden. Wij leven ook op een Franse wijze.’

Gevraagd naar een voorbeeld, zoekt Vanderhaegen het in horeca en religie: het uitbundige Vlaamse café- en terrasleven en de matigende invloed van de katholieke kerk. ‘In vergelijking met andere godsdiensten is dat een zeer tolerante godsdienst: alles is toegelaten. Men gaat naar de priester en is weer gered. Dat katholieke heeft de Vlaamse manier van handelen en denken beïnvloed.’

Hoe weerspiegelt die volksaard zich in de taal, wil ik weten. Vanderhaegen aarzelt. ‘Dat is een interessante vraag die ge mij daar stelt. Ik weet niet of dit juist is, maar... Vlamingen hechten meer belang aan voeding. Wij spreken ook een beetje op een smakelijke wijze. In Nederland noemen ze dat sappig Vlaams. Ja, hoe moet ik dat zeggen? Taal is een connotatief iets, het maakt deel uit van uzelf gelijk dat gewoonten deel uitmaken van uzelf. Wij eten anders,

[p. 14]

kleden ons anders, bouwen onze huizen anders, dat maakt deel uit van ons.’

En de Vlaamse cultuur, hoe zit het daarmee? ‘Wij willen te allen prijze voorkomen dat de Vlaamse cultuur verdronken wordt in een Nederlandse cultuur’, roept Het Vlaams Manifest. Wat wil Vanderhaegen precies behouden? Nu valt er een stilte. ‘Dat is op zichzelf een studie. Ik zou cultuur kort kunnen omschrijven als de samenhang tussen de normen, de waarden, de levenswijze en de verwachtingen in een volk of volksgroep. Die levenswijze, die normen en waarden zijn nogal uiteenlopend tussen Vlaanderen en Nederland, en ik wens deze van Vlaanderen bewaard te zien.’ Een volgende brochure zal gewijd zijn aan de Vlaamse cultuur.

● Joegoslavisering

Ook wat de grenzen van de Vlaamse natie betreft is Vanderhaegen als het erop aankomt bereid zijn uitspraken af te zwakken. Ik lees in uw manifest dat ook Zeeuws-Vlaanderen, Frans-Vlaanderen en een deel van Nederlands Limburg bij de Vlaamse natie horen. Er is toch geen Maastrichtenaar die zich meer verbonden voelt met Vlaanderen dan met Nederland?

‘Nee, dat denk ik ook niet.’

Hoeveel ernst is het u met het claimen van die gebieden?

‘Moest er een Vlaamse staat tot stand komen en ik zou aan het hoofd staan, en ik zou erop uit zijn om een veroveringspolitiek te voeren en de geschiedkundige grenzen te herstellen, dan zou ik toch wel Frans-Vlaanderen nog terugvragen.’

Bent u dan niet bang voor een Joegoslavisering van dit kleine stukje Europa?

Na een stilte: ‘Ik denk dat ik het zo zou laten.’

Het Vlaams Manifest bevat een organigram van een toekomstige ‘Comiteit voor de redding van de Vlaamse taal’, bestaande uit vijf commissies. Voorlopig telt Vanderhaegens genootschap ‘De Vlaamse Taal’ nog niet voldoende leden om al deze commissies te bemannen. Het genootschap bestaat uit twaalf leden (‘En dan zou ik mijn vrouw eigenlijk niet mogen meetellen’).

Zijn brieven aan taalkundigen, politieke partijen en kranteredacties worden zelden beantwoord. Maar Charles Vanderhaegen geeft niet op. Want, om Guido Gezelle te citeren:

Mijn Vlaanderen spreekt een eigen taal;
God gaf elk land de zijne,
en, laat ze rijk zijn, laat ze kaal;
ze is Vlaams en ze is de mijne!