● Rubrieken
Ik heb het cijfermateriaal gerangschikt in vier rubrieken. In bijgaande lijsten kunt u precies zien waarop ik heb gelet en welke weging ik heb toegepast. Het ingewikkelde gecijfer was nodig om de onderlinge krachtsverhoudingen zo reëel moge-
GEBRUIKERSVRIENDELIJKHEID
CRITERIA (à 1 punt)
| 1. | alle trefwoorden zijn volledig uitgeschreven; |
| 2. | alle trefwoorden staan aan het begin van een regel; |
| 3. | vet, cursief en typografische tekens worden adequaat gebruikt; |
| 4. | alle deelbetekenissen zijn duidelijk gemarkeerd; |
| 5. | vaste verbindingen, zegswijzen, enz. zijn duidelijk gemarkeerd; |
| 6. | lijsten van afkortingen, symbolen, enz. staan zo dicht mogelijk bij het omslag; |
| 7. | strikt alfabetische volgorde; bij elkaar horende gegevens stáán ook bij elkaar; |
| 8. | de klemtoon wordt aangeduid door onderstreping o.i.d., en de uitspraak wordt weergegeven in gewone lettertekens; |
| 9. | zo weinig mogelijk verwijzingen; zo veel mogelijk extraatjes als spelling regels, titulatuur, plaatjes of een grammaticaal compendium; |
| 10. | het boek heeft geen stofomslag en geen dichtklapneiging. |
lijk weer te geven.
Hieronder vindt u, per rubriek, een toelichting op de werkwijze en de terminologie.
Diepgang van de informatie
Deze wordt, behalve door het aantal deelbetekenissen, bepaald door de hoeveelheid vaste verbindingen: woordcombinaties als ‘op de keper beschouwen’, ‘vrijwaren tegen’, ‘etnische minderheden’.
Ook de hoeveelheid achtergrondinformatie draagt bij aan de score. Als in het artikel freudiaans wordt verteld dat Freud een ‘Weens psychiater’ was, dan zijn dat twee ‘encyclopedische gegevens’. De toevoeging bij motie, [Fr. < Lat. motio] bevat drie ‘etymologische gegevens’.
Betekenisverklaring
Om dit belangrijke aspect in een cijfer te vangen, heb ik de ‘uitlegelementen’, de eenheden van informatie, geteld. De volgende definitie van aandacht bevat er bijvoorbeeld vier: ‘het opzettelijk* aan* of over* iets denken*’.
Verder turfde ik het aantal voorbeeldzinnen en redactionele toelichtingen, zoals [fig.], [vandaar], [als stofnaam onz.], [eig. ten onrechte].
U zou kunnen tegenwerpen dat dit systeem slechts de kwantiteit, en niet de kwaliteit van de uitleg meet. Mijn ervaring is echter dat de uitvoerigste omschrijving in de regel ook de beste is; beknopte definities zijn eigenlijk alleen bevredigend voor wie de betekenis van het woord al kent.
Hulp bij actief taalgebruik
Onontbeerlijk voor spreker en schrijver zijn de grammaticale basisgegevens (geslacht, meervoud, trappen van vergelijking, stamtijden, enz.). Steun wordt ook ontleend aan grammaticale labels, zoals [overg.]; stijllabels, zoals [schrijft.], [vulg.]; gebruikssfeerlabels, zoals [Z.N.], [econ.], [muz.]; en normatieve opmerkingen, bijvoorbeeld dat eerstens een germanisme is en georven een onofficiële woordvorm.
Voor de stilist is ook het aantal vaste verbindingen van groot belang; vandaar dat ik dit aspect hier ten tweeden male heb laten meewegen.
BECIJFERING
DIEPGANG
Het cijfer is het gewogen gemiddelde van de cijfers voor:
| a) | het aantal deelbetekenissen (2×) |
| b) | het totale aantal vaste verbindingen, zegswijzen, voorbeeldzinnen en nuttige verwijzingen (1×) |
| c) | het aantal etymologische en encyclopedische gegevens (1×) |
BETEKENISVERKLARING
Het cijfer is het gewogen gemiddelde van de cijfers voor:
| a) | het gemiddeld aantal uitlegelementen per deelbetekenis (4×) |
| b) | het gemiddeld aantal uitlegelementen per vaste verbinding (2×) |
| c) | het aantal voorbeeldzinnen (1×) |
| d) | het aantal redactionele toelichtingen (1×) |
HULP BIJ ACTIEF TAALGEBRUIK
Het cijfer is het gewogen gemiddelde van de cijfers voor:
| a) | het aantal grammaticale gegevens (3×) |
| b) | het gemiddeld aantal vaste verbindingen per deelbetekenis (2×) |
| c) | het aantal grammaticale, stijl- en gebruikssfeerlabels (1×) |
| d) | de mate waarin afbreekpunten worden aangegeven (1×) |
| e) | hoeveelheid en kwaliteit van de uitspraakinformatie (1×) |
| f) | het aantal opgegeven synoniemen en antoniemen (1×) |
| g) | de mate van normatieve steun (1×) |
Gebruikersvriendelijkheid
Zowel dit woord als dit begrip zijn betrekkelijk nieuw in de Nederlandse lexicografie. De betekenis is niet erg vastomlijnd, zodat ik zelf de criteria heb opgesteld (zie aldaar). Dat verschafte mij het voorrecht om cijfermatig uitdrukking te geven aan een oude ergernis: de aanwezigheid van een stofomslag, het papieren losse omslag dat de band moet beschermen. Welke zot heeft toch bedacht dat de gebruiker daarmee gediend zou zijn? Zo'n ding smet, scheurt, schuift (zodat het vasthouden veel handkracht kost), terwijl de happen zich onvriendelijk tussen de pagina's dringen wanneer men, geestelijk verrijkt, het woordenboek dichtslaat.
Auteursrechtelijk beschermd