Onze Taal. Jaargang 61

[p. 57]

Reacties

■ Cursiveren van vreemde woorden
Christine van der Hoff - tekstredactrice, Haarlem

Naar aanleiding van het artikel van Nicoline van der Sijs in Onze Taal nummer 11, over het al of niet cursiveren van buitenlandse woorden, het volgende. Ik geloof dat er maar één goede reden is om buitenlandse woorden in een tekst te cursiveren: als de leesbaarheid van de zin echt lijdt onder het niet-cursiveren. En hiervan ken ik maar twee geldige voorbeelden.

1 Buitenlandse woorden in een kolom met minder dan 35 tekens per regel. Tekst in een smalle kolom vraagt meer concentratie van de lezer dan tekst in een bredere kolom; buitenlandse woorden kunnen in zo'n tekst een onoverkomelijk obstakel vormen, zeker als ze afgebroken moeten worden.

2 Buitenlandse woorden die (mede door de zinsconstructie) aangezien zouden kunnen worden voor een Nederlands woord, met alle onbegrijpelijkheid van dien (het Duitse bellen (= ‘blaffen’) bijvoorbeeld).

Verder vind ik cursiveren totaal zinloos. Het staat betuttelend: de schrijver lijkt te denken dat de lezer niet in staat is een buitenlands woord te herkennen als het niet cursief gezet is. (Pas op Jip, hier komt een moei-lijk woord-je.)

Cursiveren verduidelijkt bovendien helemaal niets: een lezer die geen woord over de grens begrijpt, verandert echt niet in een talenwonder doordat de schrijver zo goed is geweest alle Engelse woordjes schuin te schrijven.

Ik gooi er nog een schepje bovenop: een goede schrijver zal in een tekst alleen buitenlandse woorden gebruiken als hij ervan kan uitgaan dat de lezer begrijpt wat hij ermee bedoelt. Als de lezer het waarschijnlijk niet zal begrijpen, is cursivering niet de oplossing, maar een goede vertaling van het woord zoeken wél.

Streng lijkt me dit, maar érg rechtvaardig.

■ De c als bron van verwarring
D.J. Jasper - publicist, Haarlem

In het decembernummer van Onze Taal schrijft de heer B.P. Visser dat de letter c in onze taal een overbodige, onpraktische importletter is die uit onze spelling opgeruimd zou moeten worden.

De c is als Latijns letterteken ontleend aan de Griekse gamma, die op zijn beurt weer afstamt van de gimel uit het Fenicische schrift. Het Latijn maakte gebruik van het teken c zowel voor de op onze k gelijkende klank alsook voor de s-klank. De Griekse gamma werd waarschijnlijk uitgesproken als een zachte k (ongeveer zoals nu de Franse g in garçon).

De Griekse kappa - naar aangenomen uitgesproken als onze wat hardere k - werd door de Romeinen waarschijnlijk als zijnde te ‘hard’, te ‘Grieks’, in het Latijn niet overgenomen, omdat de uitspraak van de gamma meer overeenkwam met hún uitspraak van de k-klank (wat ‘zachter’ dus), in het Latijnse alfabet aangeduid met de letter c.

Het Latijnse centum (honderd) werd waarschijnlijk uitgesproken als ‘kentoem’ (met zachte k = Franse g). Ook het voor ons zo vanzelfsprekend klinkende centrum werd door de Romeinen, naar men aanneemt, uitgesproken als ‘kentroem’, later in het volkslatijn meer als ‘tsjentroem’ en van daaruit geleidelijk overgenomen als ‘sentroem’.

De uitspraakregel die gehanteerd wordt in de moderne talen, waarbij de c voor e, i, y uitgesproken moet worden als s en voor a, o, u en medeklinkers als k, is kunstmatig ingevoerd ter regeling van de ontstane verwarring. De Fransen hebben zelfs, als uitzondering daar weer op, de cedille uitgevonden (garçon).

De c is inderdaad een onlogische en overbodige letter in ons alfabet omdat zij géén eigen klank weergeeft. Het eindeloze gediscussieer over het gebruik van c of k in onze spelling is zin- en nutteloos. Het probleem is pas opgelost als een radicale beslissing genomen wordt door een met officieel gezag bekleed taalcollege, bijvoorbeeld door iedere k-klank in erkende Nederlandse woorden metterdaad door de letter k weer te geven en iedere s-klank door een s.

■ De spelling van het Afrikaans
W.J. Ouweneel - buitengewoon hoogleraar Wijsbegeerte te Potchefstroom (Zuid-Afrika), woonachtig te De Bilt

In Onze Taal van december 1991 stelt B.P. Visser dat de c in de spelling van het Afrikaans niet meer voorkomt. Dat is niet juist.

Ten eerste komt ze (niet erg consequent) nog steeds voor in het meervoud van bepaalde oorspronkelijk Latijnse (of verlatiniseerde) woorden, zoals fisici (enkelvoud: fisikus) en medici (enkelvoud medikus). Aardig is te vermelden dat ook de meervouden fisikusse en medikusse voorkomen.

Ten tweede is in het Afrikaans weliswaar de ch vrij consequent in een g veranderd (tegnies, argief, lag, sag, psige), maar juist niet aan het begin van een woord, zoals bij chaos, chemie, China, chirurg, chloor, cholera, Christelik, chronies, chroom.

Het is wellicht aardig nog iets over de lotgevallen van de c in het Afrikaans te vertellen. Waar de ch als sj wordt uitgesproken, wordt ook sj geschreven: sjokolade, sjimpansee, sjiek, sjef, sjarme, masjien. Waar de ch (op z'n Engels) als tsj wordt uitgesproken, wordt tj geschreven: tjek. Hetzelfde gebeurt met de Italiaanse c: tjella. Aardig is ook de tj in Engelse leenwoorden als tjom (Eng.: chum) en tjops (Eng.: chops). De afzonderlijke c wordt, al naar gelang de uitspraak, als k (kontrak, kultus, koepee) of als s (sirkel, sinies, sertifikaat, dosent) geschreven, behalve in de genoemde uitzonderingen. Nadelen heeft dat natuurlijk ook: zo kan het Afrikaans geen onderscheid maken tussen doceren en doseren, (beide doseer). De -ct- ten slotte wordt fonetisch weergegeven als -ks-: aksie, funksie.

Nederlandse spellinghervormers zouden mijns inziens ook op andere punten heel wat van het Afrikaans kunnen leren, vooral als het gaat om woorden van Griekse, Latijnse of Franse oorsprong.

Noot redactie

In het WAT (Die Afrikaanse Woordeboek) beslaat de c toch nog 69 bladzijden, met naar schatting 2000 woorden.