Onze Taal. Jaargang 61

[p. 17]

Reacties

■ Doen en laten
Miep van Berkestijn - Amsterdam

Naar aanleiding van het artikel van Marcel Lemmens (Onze Taal nummer 11) het volgende. Ik meen dat in veel gevallen het gebruik van het hulpwerkwoord doen in causatieve zin te maken heeft met het betekenis- en gebruiksverschil tussen doen en laten.

Voorbeeld: ‘Hij heeft het ongeluk doen (of laten) gebeuren’; deze zinnen kúnnen beide betekenen dat ‘hij’ de ‘veroorzaker’ van het ongeluk is. Maar de zin met laten kan daarnaast ook betekenen dat die zelfde ‘hij’ geen poot heeft uitgestoken om het ongeluk te voorkomen.

Volgens mij wordt dit verschil in gesproken taal duidelijk door een klemtoonverschil, maar neemt men in geschreven taal (om actieve betrokkenheid aan te duiden) daarom steeds meer zijn toevlucht tot doen in plaats van laten.

■ Oneigenlijke manier van doen
R. van Neer - Tilburg

In het novembernummer geeft Marcel Lemmens een ingewikkelde en lacuneuze verklaring voor het oneigenlijke maar veelvuldige gebruik van doen, zoals in ‘Doe jij dat even intypen’. Eén aspect laat Lemmens buiten beschouwing, terwijl het juist een eenvoudige verklaring biedt. Het gaat bij dit gebruik van doen om spraakgebruik van ouderen in de omgang met het kind. ‘Doe eens hap’, ‘Doe je nou mooi je bordje leeg eten?’, ‘Wie doet de bal pakken?’, ‘Nou gaan we slaapje doen’. Kennelijk menen we dat het kind de zinnen dan beter begrijpt. (Voer voor psycholinguïsten.)

Dat volwassenen dit zijn gaan overnemen in hun onderlinge taalgebruik, lijkt mij een uiting van taal-infantilisme. We doen er goed aan hieraan niet mee te doen.

■ Joune: niet alleen kindertaal
D.W. le Roux - direkteur Staatstaaldiens, Pretoria, Suid-Afrika

In u uitgawe van september 1991 verskyn 'n brief onder bostaande opskrif van dr. Bruce C. Donaldson waarin hy sê dat die besitlike voornaamwoord joune al lank ‘de enige officieel erkende vorm in het Zuidafrikaans is’. Hierdie stelling is nie korrek nie, want die vorm joue word ook amptelik erken as gelykwaardige wisselvorm. In die jongste uitgawe (Agste, verbeterde uitgawe, 1991) van die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) verskyn naamlik die volgende inskrywings:

joue of joune (dit is -)
joune of joue (dit is -)

Die vorm joue word dekades lank al erken, soos blyk uit die aanhalings uit vorige uitgawes van die AWS, bijvoorbeeld:

jou (bes. vnw.), joue (joune)
(Derde, hersiende druk, 1921)

Woordeboeke gee ook albei vorme kommentaarloos aan.

Na sy lys selfstandig gebruikte besitlike voornaamwoorde gee dr. Donaldson ook die vorm s'nne aan, maar die 1991-AWS bevat die volgende inskrywing:

s'n (Anna -) of s'ne

In Niestandaardafrikaans (soos die AWS die woord deesdae geskryf wil hê!) bestaan onder meer ook die vorme homne (syne) en haarne (hare). Nadere besonderhede oor die skynbaar minder bekende hane sou interessant wees.

■ En détail beschouwd
J.L. Heldring - Leidschendam

In het novembernummer van Onze Taal schrijft Nicoline van der Sijs over het ‘Cursiveren van vreemde woorden’. Over 't algemeen kan ik de regels die zij daarbij hanteert, wel onderschrijven. Alleen zou ik, anders dan zij, en détail (dat zij als een algemeen bekende uitdrukking beschouwt en daarom niet cursiveert) wél cursiveren, omdat de lezer anders en voor het Nederlandse gelijknamige voegwoord aanziet en zo op het verkeerde been wordt gezet.

■ Elisabeth van België
Rob Bishoff - Amsterdam

In het novembernummer van Onze Taal schrijft Ewoud Sanders dat de Belgische pater Verschueren op zijn sterfbed noteerde dat de Britse vorstin Elisabeth op 23 november 1965 stierf.

Een hofhouding wil wel eens traag zijn met het doorgeven van akelig nieuws, maar Buckingham Palace zou toch een wereldrecord vestigen als men zulk nieuws meer dan een kwart eeuw met zoveel succes verborgen had weten te houden. Het ligt meer voor de hand dat de pater doelde op zijn eigen Belgische koningin Elisabeth. De grootmoeder van de huidige koning overleed juist op deze datum, op 89-jarige leeftijd.

De pater zou, als samensteller van een encyclopedisch woordenboek, waarschijnlijk ook Elizabeth (met een z) hebben gespeld als hij de Britse koningin voor ogen had gehad.

■ Elda of ',?
Jet Quadekker - redacteur, Utrecht

Als redacteur van medische studieboeken heb ik meer te maken met beschrijvende teksten dan met citaten.

[p. 18]

Deze teksten wemelen van de komma's: onze auteurs maken tijdens het schrijven meestal geen onderscheid tussen beperkende en uitbreidende bijzinnen, en in elk manuscript streep ik honderden komma's door. Komt er een enkele keer een citaat op mijn weg, dan volg ik de Eldaregel (eerst leesteken, dan aanhalingsteken: zie het novembernummer van Onze Taal).

Het lijkt mij uiterst ongelukkig een citaat juist daar af te breken waar misverstanden kunnen ontstaan over de komma:

1	‘De Taalstraat is de enige straat in Vught’, vertelde de burgemeester, ‘waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is.’
2	‘De Taalstraat is de enige straat in Vught,’ vertelde de burgemeester, ‘waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is.’

In 1 wordt de komma gebruikt om een citaat af te sluiten (of te onderbreken), in 2 luidt de komma een uitbreidende bijzin in. De gemiddelde lezer zal geen inhoudelijk verschil zien tussen 1 en 2; het verschil dat de redactie in haar naschrift beschrijft, is dan ook te subtiel. Zelf tracht ik de tekst altijd zo te formuleren dat geen onduidelijkheid ontstaat:

3	‘De Taalstraat,’ vertelde de burgemeester, ‘is de enige straat in Vught waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is.’
4	‘De Taalstraat,’ vertelde de burgemeester, ‘is de enige straat in Vught, waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is.’

Met deze opstelling ziet de lezer in één oogopslag wat werkelijk wordt bedoeld. Toch ben ik over 4 nog niet tevreden. In deze zin staan twee verschillende mededelingen (één straat, vreemde naam), die beide beter tot hun recht kunnen komen in een herschrijving:

5	‘De Taalstraat,’ vertelde de burgemeester, ‘is de enige straat in Vught; waaraan de naam ontleend is, weet men niet.’

■ File vrij
W.Ph. Hagenaar - Roden

In het novembernummer werd geageerd tegen losgeschreven samenstellingen als ‘alcohol vrij’. Niet alleen de reclamewereld maar ook de overheid bezondigt zich aan deze fout. Een mooi voorbeeld staat in de Staatscourant van 31 oktober 1991. Bij het artikel over de invoering van het RIA-systeem (Routekeuze-Informatie Amsterdam) is een foto geplaatst van het mededelingenbord waarop die informatie gegeven wordt. De automobilist wordt door middel van dit bord geïnformeerd over files bij de Zeeburgtunnel en de Coentunnel. Als er geen file is, staat er achter de naam van de tunnel ‘file vrij’.

De meeste automobilisten zullen direct begrijpen wat de mededeling inhoudt. Voor sommigen geldt evenwel dat zij eerst de barrière van de taalfout moeten nemen voordat de mededeling tot haar recht kan komen. De aandacht gaat namelijk eerst uit naar het losse woord file. Zou er geen file staan dan zou dit bezwaar er niet zijn, omdat iedereen weet dat er na geen doorgelezen moet worden.