Onze Taal. Jaargang 60

[p. 12]

Bèta/bêta

J. Bus - Krimpen aan den IJssel

Uit hoofde van mijn beroep stuit ik met een zekere regelmaat op het verschijnsel dat de voluitgeschreven Griekse letter β wordt gespeld als bèta, bêta of beta. Voor het maken van een keuze uit deze drie schrijfwijzen lijkt de eenvoudigste oplossing natuurlijk het raadplegen van een of meer betrouwbare woordenboeken, maar dan blijft de verwarring bestaan. Let maar op.

De dikke Van Dale (11e druk, 1984) geeft bètablokker, bètadeeltje, enz., maar de Van Dale Hedendaags Nederlands (1e druk, 1984) houdt het op bêta en de bêta-afdeling van het gymnasium. Van Dale Nederlands-Engels sluit zich daarbij aan en vertaalt bêta in het Engelse bèta, maar wanneer men dit laatste woord wil terugvertalen naar het Nederlands met behulp van het woordenboek Engels-Nederlands uit dezelfde serie, dan vindt men bèta. Deze veelgebruikte woordenboeken kunnen iemand dus flink op het verkeerde been zetten, zonder dat meteen duidelijk is wat het goede been is.

Genoemde verwarring heerst niet alleen bij van Dale, maar ook bij Kluwer. In Kluwers universeel technisch woordenboek Nederlands-Engels (1986) heeft men het over betadeeltjes en betaspectrometer, maar raadpleegt u het Kluwers universeel technisch woordenboek Nederlands-Frans (1986), dan ziet u bètadeeltjes en bètadiktemeter.

Het aantal voorbeelden dat deze verwarring kan illustreren, kan nog verder worden uitgebreid. Ook de overheid heeft er soms problemen mee (misschien moet ik zeggen ‘maakt er geen probleem van’), want in teksten die met stralingsveiligheid te maken hebben, ben ik zowel bèta (meestal) als bèta tegengekomen. De bijlage Onderwijs & Wetenschap van NRC Handelsblad van 17 januari 1991 laat zien dat men ook daar geen keuze kan maken, want in de inleidende zin van een artikel van Jan Libbenga staat bêta-student en wat verderop in hetzelfde artikel bèta- en technische wetenschappen.

Ten slotte kan ik nog vermelden dat de Grote Winkler Prins ergens tussen het verschijnen van de zesde en de zevende druk is omgezwaaid van bêta naar bèta.

Welke alfa brengt duidelijkheid?

Naschrift Redactie Onze Taal

De juiste spelling is bèta. Het Nederlands heeft dit woord rechtstreeks aan het Grieks (bèta) ontleend. De spelling bêta bestaat in het Frans, maar ons bèta is niet via het Frans tot ons gekomen. Het Frans gebruikt een accent circonflexe (het hoedje op bijv. enquête) in twee gevallen:

1 om de lange uitspraak van een klinker (oorspronkelijk uit het Latijn of het Grieks) aan te geven: dôme, diplôme, infâme, extrême, bêta;

2 om de verlenging aan te geven die voortkomt uit het wegvallen van een s of de samentrekking van twee klanken uit een oude spelling: pâte (uit pasta), enquête (uit enqueste), fêteren (van festa); gêne (uit gehine), sûr (uit seur), crûment (uit cruement), âge (uit eage). Het Nederlands heeft de eerste vier voorbeelden onder 2 uit het Frans geleend inclusief het accent circonflexe. In oude geschriften wordt dit Franse samentrekkingsteken ook wel in Nederlandse woorden gebruikt: Neêrlandsch (uit Nederlandsch).

Ten slotte nog even aandacht voor de foute spelling bêta in sommige woordenboeken en spellinggidsen. Het is opmerkelijk hoe één foute vermelding soms als een estafettestokje wordt doorgegeven. Een bron van de spelfout bêta ligt in de 10de druk van Van Dale (1976-1984). De Hedendaagse Van Dale (NN) nam in 1984 een groot deel van het woordenbestand van de 10de Van Dale over, inclusief de fout bêta. In 1990 bracht Het Spectrum de spellinggids Handwoordenboek Spelling uit, waarvoor het woordenbestand van de Hedendaagse Van Dale werd gekocht; en inderdaad: in die spellinggids komt - geheel voorspelbaar - de foute spelling bêta terug. De andere grote woordenboeken (en de andere spellinggidsen: Spellinggids Eigentijds Nederlands en de Herziene Woordenlijst) kennen de foute spelling bêta niet: de Grote Koenen (1986), Verschueren (1979 en 1991) Kramers (1990) kennen alleen bèta. De dikke Van Dale verbeterde de fout in de 11de uitgave (1984), en de Hedendaagse Van Dale deed hetzelfde in de allernieuwste uitgave van september 1991.