Onze Taal. Jaargang 60

[p. 20]

Spelen met taal
Borsele en de KGB

Ron van Wieringen & Theo Vosse - Stichting voor Cognitieve Technologie, KU Nijmegen

Binnen de sociale linguïstiek neemt de geografische taalkunde een geheel eigen, nog steeds ondergewaardeerde plaats in. Toch is het een waardevolle tak van de wetenschap, die een bijzondere aanvulling kan geven op het traditionele historische en sociografische onderzoek.
Het zal bij de lezer ongetwijfeld bekend zijn dat namen van steden, rivieren en landstreken meestal door de bevolking zijn gekozen met een duidelijke betekenis. Maastricht is een tricht (overgang) in de Maas, Rotterdam verwijst naar een dam in de rivier de Rotte, en Dodewaard naar een dode (onvruchtbare) waard (stuk land, vergelijk uiterwaard). Maar wat te denken van namen als Aaigem, Noordbeemster of Rinsumageest?

Deze plaatsnamen zijn gekozen in een tijd dat mensen nog niet de vrijheid van meningsuiting kenden die voor ons zo gewoon is, namelijk ten tijde van de overheersing door Napoleon Bonaparte, die ervoor heeft gezorgd dat heel Nederland werd geregistreerd. Mensen leefden onder verscheidene jukken van censurerende overheden, waarvan de Katholieke Kerk, het koningshuis en de Nederlandse politiek niet de minste waren. Daardoor konden zij niet vrijelijk een naam voor hun dorp bedenken, hoewel zij graag informatie aan deze naam hadden meegegeven.

● Stil protest

In het Belgische dorp Sainte Marie hadden zich ten tijde van de Napoleontische en pauselijke overheersingen verscheidene geestesverschijningen voorgedaan die de dorpsbewoners in de greep hadden gehouden. Bij deze verschijningen hadden overledenen zich geopenbaard aan de dorpelingen. De overigens lutherse dorpsbewoners hadden de verschijningen (of reanimaties zoals ze zelf zeiden) gezien als een bewijs dat heilige gebeurtenissen niet uitsluitend waren voorbehouden aan ingewijden van de Kerk. Om van hun ontzag en aanbidding blijk te geven, doopten ze het dorp De Reanimaties. Het kon helaas niet uitblijven dat de gebeurtenissen werden gemeld aan de kardinaal, die de verhalen niet erg serieus nam. Hij beval dat het dorp zou stoppen met het rondbazuinen van deze ketterij en liet er een abdij vestigen. Als stil protest hebben de dorpsbewoners toen het dorp Sainte Marie gedoopt. Tegenover de Kerk was het alsof de dorpelingen zich hadden bekeerd tot de Heilige Maria en daarmee tot de mening van de kardinaal, maar de bewoners wisten wel beter. Zij wisten dat Sainte Marie niets meer is dan een anagram van de oude naam Reanimaties, waarmee hun verhaal voor eeuwig is vastgelegd.

● Rassewaan in Wassenaar

Zo zijn er door onderzoekers van onze afdeling nog veel andere verhalen boven water gehaald. Zo bleek onder meer dat de naam Les Abattis aan dit dorp werd gegeven door ketters en duivelsaanbidders die er bijeenkomsten hielden die het bestiaalst waren. De naam Noordgeest is aan dat dorp gegeven door bewoners van de nabijgelegen stad Bergen op Zoom, omdat ze vonden dat het werd bewoond door gestoorden. Hetzelfde geldt overigens voor Doornsteeg (bij Nijkerk). De namen Jagersveld (ofwel grasveldje), Bussering (ofwel gribussen) en Wassenaar (ofwel rassewaan) spreken nu voor zich. Als we dit weten, kunnen we ook achterhalen waar andere namen vandaan komen. In Est en Opijnen moet vroeger een klein pensionnetje hebben gestaan en in Noordbeemster moeten de opvallendste moederborsten zijn gesignaleerd. In Nistelrode was de soldeertin in de Middeleeuwen reeds bekend, net als in Le Moulin het linoleum, in Pietersrade de pied-a-terres, in Molenstede het ontleedmes en in Kraanmeer het rekenraam.

Magnetiseurs zijn de laatste tijd nogal in het nieuws, maar in het Friese dorp Rinsumageest moeten er ongetwijfeld al in de Middeleeuwen enkele hebben gewoond. Nu blijkt ook dat de bouw van het dorp Borsele werd gefinancierd met roebels en dat het dorp Borssele (met dubbele s) moest worden betaald door sloebers.

Hebt u altijd gedacht dat het Zuidhollandse plaatsje Monster (bij Hoek van Holland) zijn naam te danken had aan het ‘aanmonsteren’ van matrozen? Dat kunt u bij dezen dan vergeten. Wij hebben het ook nog niet helemaal kunnen achterhalen, maar het heeft te maken met enormst, mentors, monters, stromen, stormen en morsten.

Een volledige lijst van enkele duizenden informatieve plaatsnaam-anagrammen is bij de SOBVOB (Stichting voor Onderzoek naar Betekenissen Van Oude Berichten) te verkrijgen via opgave bij de redactie van Onze Taal.