Onze Taal. Jaargang 56

Zacht gespiegeld
Mr. H.J. Kruyt - Zeist

In het septembernummer schreef ik over het gezegde ‘Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.’ Onze woordenboeken leggen dit zo uit dat je er verstandig aan doet lering te trekken uit de fout(en) die een ander begaat. De uitleg die ik eraan geef, is dat je je er te gemakkelijk van afmaakt door je te beroepen op het feit dat anderen dezelfde fout(en) maakten.

Uit de vijftien op dit artikel ontvangen reacties bleek dat bijna alle lezers het eens waren met mijn uitleg. De commentaren die sommige lezers gaven, zijn de moeite van het overdenken waard.

- Het is zeker niet altijd zo dat degene die zich erop beroept dat ook anderen een fout begingen, dat zegt om zichzelf te verontschuldigen: hij kan het ook als verzachtende omstandigheid aanvoeren. Hij wil zich (ten dele) rechtvaardigen.

- Als ik honderd gulden steel, spiegel ik mij zacht aan iemand die er duizend steelt.

- Als je alleen naar jezelf kijkt in de

[p. 173]

spiegel, wil je je aan je ideale zelf spiegelen. Je komt dan tot een hard oordeel over jezelf. Maar als je met anderen in de spiegel kijkt, steek je er niet zo gek, eigenlijk wel gunstig bij af: dat leidt dan tot een zacht oordeel over jezelf.

- In het gezegde heeft een, vaak voorkomende, verschuiving in betekenis plaatsgehad: de aansporing spiegel je aan hem! - dus zonder het woord zacht - heeft wèl een betekenis die leidt tot het in de woordenboeken verwoorde.

- Een analoog gezegde uit vroeger tijden: ‘De modder van eens anders mantel zij u geen zeep voor het eigen kleed.’

- Spiegelen betekent hier vergelijken. Vergelijk ik me met iemand die ik hoog acht of bewonder, dan breng ik het er, in mijn gedachten, nog niet zo slecht af. Gaat het om mensen die het voor mijn gevoel niet zo goed doen, dan kan ik denken dat ik het best goed doe.

De enige lezer die het opneemt voor de uitleg van onze woordenboeken, voert aan dat een spreekwoord doorgaans een positieve strekking heeft: een vermaning, een waarschuwing, een raad, een constatering.

Hoewel ik geen taalgeleerde ben, verstout ik mij een conclusie uit dit alles te trekken. De uitleg die onze woordenboeken geven, is historisch bepaald. Dat blijkt duidelijk uit het boek van Stoett, dat begint met de verwijzing naar een soortgelijke Latijnse uitdrukking, en dat daarna een reeks van Nederlandse schrijvers citeert die haar gebruikten in de zin van ‘die uit het ongeluk van een ander lering trekt, wordt goedkoop wijzer’. In latere tijd heeft men er blijkbaar de betekenis aan gegeven van ‘je er te gemakkelijk van afmaken’. Ik zou de schrijvers van onze woordenboeken in overweging willen geven niet alleen de historisch bepaalde uitleg te geven, maar ook de actuele uitleg van dit gezegde te vermelden.