Onze Taal. Jaargang 56

[p. 168]

Toerisme en taalbeheersing, samen op stap
Drs. Marja J.S. van der Putten

‘Lekker weg in eigen land!’ Toegegeven: de zon schijnt in Spanje altijd, de wijn is in Griekenland goedkoper, de Franse keuken niet te overtreffen, maar... zo'n ontdekkingstocht op eigen terrein heeft zeker zijn charme. Een dagje erop uit in een onbekende stad bijvoorbeeld. Om dat ene interessante museum te bekijken, urenlang te winkelen of zomaar door het centrum te wandelen. Jaarlijks geeft een groot aantal Nederlandse VVV-kantoren een zogenaamde wervingsbrochure uit, die in vierkleurendruk het verlangen naar een bepaalde plaats moet opwekken. Het merendeel van deze folders blijft echter steken in ‘een wereld van mooie plaatjes’, waarbij de geschreven tekst een ondergeschoven kindje lijkt.

Aansprekende toon

Als een spreekwoordelijke rattenvanger van Hameln zal een VVV-tekstschrijver de juiste klanken aan zijn instrument, de taal, moeten ontlokken. Een verkeerde toonzetting kan ertoe leiden dat de lezer hem niet begrijpt, zijn beweringen ongeloofwaardig vindt, of zich betutteld voelt. Dat laatste is beslist geen imaginair gevaar gezien de gebiedende ‘kijk-en-kom’- toon die vele VVV-teksten kenmerkt: ‘wacht u niet om onze prachtige stad te bezoeken’, ‘dat moet u beslist gaan zien’, ‘daar kunt u eenvoudig niet omheen’.

Wie op zoek naar een geschikte vakantiebestemming een aantal VVV-brochures bekijkt, krijgt de indruk dat steeds dezelfde tekst per ongeluk in een ander omslag is terechtgekomen. ‘Wij hebben ruimschoots voldoende te bieden om iedereen aan zijn trekken te laten komen’, roept Bergen op Zoom, ‘hier kun je alles van je gading vinden’, zoemt Zutphen, maar ook in Roosendaal of Loosdrecht is er echt ‘voor elk wat wils’. Door zich te richten op ‘de hele wereld en omstreken’ onttrekt een VVV zich aan de vraag: Voor wie schrijven wij eigenlijk?

Het antwoord daarop is noodzakelijk om inhoud en formulering van de schriftelijke boodschap zo goed mogelijk te kunnen afstemmen op de behoeften en verlangens van mogelijke publieksgroepen. ‘Ha, je kunt er watersporten; precies wat ik zocht: een standplaats voor excursies in die omgeving; wij houden van lekker eten en deze stad heeft een culinaire reputatie...’ Kunstliefhebbers, sporters en uitgaanstypes, allemaal willen ze zich snel kunnen oriënteren over de mogelijkheden die een bepaalde stad hun biedt. Met een overzichtelijke presentatie van de toeristische attracties zal een VVV-folder hen, letterlijk, beter aanspreken!

Vervelende verleiders

Een belangrijke stap in elk schrijfproces is het selecteren en ordenen van de ter beschikking staande informatie. Daarbij gaat het niet om wat de schrijver zèlf interessant genoeg vindt, maar wat voor zijn lezers belangwekkend is.

Helaas moet de lezer van een wervingsbrochure zich nog te vaak een weg banen door een kudde VVV-stokpaardjes. Zo besteden de meeste VVV's buitensporig veel aandacht aan de geschiedschrijving van hun stad. De lezer wordt overspoeld met hertogen en graven, stads- en tolrechten, oorlogen en andere rampen, zwemmend in een dikke saus van jaartallen en kleine details. Meer dan met een droge samenvatting van het stedelijke geschiedenisboekje zal de schrijver de lezer boeien met korte anekdotes die een tijdperk treffend markeren, of met een ‘papieren wandeling’ langs historische bezienswaardigheden.

De VVV die uitsluitend de attractiefste elementen van het toeristische aanbod in de foldertekst aan bod laat komen, is op de goede weg. Een heldere presentatie daarvan is een onmisbare tweede stap. Te meer daar een ‘toeristisch produkt’ anders dan een gebruiksartikel niet op zicht gevraagd kan worden, of geruild als het niet bevalt.

De wervende tekst in een willekeurige VVV-folder moet contact leggen met de potentiële bezoeker. Door de stad zoveel mogelijk ‘naar de lezers’ te brengen kan een VVV-tekstschrijver hen prikkelen tot een reactie. Maar wat koopt de aspirant-toerist voor opmerkingen als: ‘biedt u talloze /uitge-

[p. 169]

breide/ontelbare mogelijkheden, er is altijd wel iets te zien / te beleven / te doen’? Dit soort Vervelend Vage Verleiders roept juist meer vragen op - wat, waarom, hoe, wanneer - in plaats van ze te beantwoorden. Dus stop al die ‘unieke attracties, eldorado's en paradijzen’ maar in de oude doos bij de talrijke ‘parels’ van het land.

Woorddevaluatie

In hun drang het toeristische aanbod zo breed mogelijk te etaleren, schuwen de VVV's de zo lezeronvriendelijke opsomming niet. Alles in één adem willen vertellen levert, alle goede bedoelingen ten spijt, alleen maar een hijgerige toon op: ‘Wij hebben niet alleen..., maar ook..., voorts vindt u..., naast... en..., terwijl... een bezoek waard is, evenals... of..., om nog maar niet te spreken van...!’ Om droge feiten of vrij abstracte gegevens als de sfeer van een stad te concretiseren, is een behoorlijke dosis fantasie en creativiteit nodig. Nog altijd verschuilen de VVV's zich achter een stoffige wolk bijvoeglijke naamwoorden, die bovendien moeiteloos onderling inwisselbaar zijn. Natuurgebieden zijn altijd ‘prachtig, idyllisch en romantisch’, gebouwen ‘fraai’ of ‘eeuwenoud’, de ligging is ‘schitterend’, het centrum ‘levendig’. Om maar te zwijgen over de ‘uitstekende hotels, sfeervolle restaurants, knusse cafés en gezellige terrasjes’ die elke folder bevolken. Deze woorddevaluatie wordt nog versterkt doordat allen uit de bijvoeglijke grabbelton vrijwel zonder uitzondering dezelfde etiketten kiezen. De zogenaamde aandikkers, ‘geweldig, sensationeel, de allerbeste, hoogst interessant’ zouden in de toekomst nooit meer aan de rode pen van de tekstredacteur mogen ontsnappen.

Die kan dan meteen ook de bezienswaardigheden onder de loep nemen, die nu nog zo jammerlijk verdwijnen in een mist van kunsthistorische en bouwkundige vaktermen als ‘transept, romaanse westbouw, meelopend perspectief, accijnstorens, ravelijn’. Wie een breder publiek dan uitsluitend op dit terrein deskundige lezers wil bereiken, zal beslist uit een ander vaatje moeten tappen. Onduidelijke taal - ‘de rust is weldadig met de tuintjes getooid in uitbundige kleuren’ - zou in geen enkele folder mogen voorkomen. En wat te denken van de volgende zin: ‘de glans verbleekte... om in het heden in welhaast oude luister weer te voorschijn te komen om u als bezoeker een gastvrij onthaal te bieden’. Hierin is de glans als onderwerp blijkbaar datgene wat voor het onthaal verantwoordelijk is.

Aantrekkelijk schrijven

Behalve over ‘begrijpelijk’ taalgebruik kunnen onze VVV's nog wel wat leren over aantrekkelijke teksten. Afwisseling van korte met wat langere zinnen, waarbij ook de zinsbouw gevarieerd wordt, maakt een tekst bijvoorbeeld levendiger en prettiger om te lezen. Actieve werkwoorden brengen beweging in het verhaal, terwijl voorbeelden en vergelijkingen verduidelijken waar de schrijver over praat. Een persoonlijke stijl, ‘u’ in plaats van ‘men’ is prima, maar het is ook weer niet nodig de lezer er om de regel aan de haren bij te slepen. De wijze waarop een schrijver zijn lezers bij een onderwerp betrekt, en de manier waarop hij uit tekens een levende taal schept, motiveren hen tot lezen en verder lezen. ‘Lekker weg in eigen land.’ Wie deze boodschap overtuigend wil overdragen, zal ervoor moeten zorgen dat zijn voertuig, de taal, in optimale conditie ts.

Bovenstaand artikel is gebaseerd op een gelijknamige doctoraalscriptie, waarmee de schrijfster de studie Nederlands (specialisatie Taalbeheersing) aan de Universiteit van Amsterdam afsloot.