Onze Taal. Jaargang 56

[p. 164]

Reacties

Zelfdoding en denkfouten
O. Rudenko - Delft

Teunis Bunt stelt op blz. 132 van het oktobernummer van Onze Taal, in het artikel Zelfdoding (2), dat iemand geen zelfdoding kan begaan doch alleen zelfmoord omdat het met voorbedachten rade gebeurt: ‘Wie iemand met voorbedachten rade om het leven brengt, begaat een moord, en niet een doding’.

Uit de daaraan ten grondslag liggende logica volgt ook de volgende redenering: een bouvier is een hond en géén dier. Dat dit fout is, lijkt mij duidelijk: [honden] komen uit de verzameling [dieren] en daarom mag een bouvier ook een dier worden genoemd, zoals iemand die een moord begaat ook een doding begaat. Welk woord wordt gekozen, hangt van iemands smaak af en niet van het feit of het al dan niet correct zou zijn. Ik refereer hierbij aan het artikel ‘Denken en doen nadenken’ uit hetzelfde nummer, waar de heer Heldring aandacht vraagt voor denkfouten.

Wie vernieuwen het kerkdak?
Jan Nijen Twilhaar - Vakgroep Nederlandse taal- en letterkunde, Rijksuniversiteit Utrecht

In haar reactie op de bijdrage ‘Omkommer’ van P.C. Paardekooper (zie Onze Taal nr. 7/8, blz. 96) betoont mw. W. van Veen zich op pagina 134 een tegenstander van het gebruik van om op plaatsen waar dit woord ‘geen enkele functie heeft’ en ‘vooral waar het gemakshalve wordt gebruikt in plaats van het passende voorzetsel’. Haar voorstel om het woordje om in bepaalde gevallen weg te laten en in andere gevallen door een voorzetsel te vervangen, komt niet voort uit grammaticale, maar uit stilistische overwegingen: ze is van oordeel dat haar alternatief tot fraaiere constructies leidt.

Ik ben van mening dat mw. Van Veens voorstel in enkele gevallen stilistisch betere resultaten oplevert. Dergelijke oordelen zijn echter gebaseerd op iemands smaak over wat mooi of minder mooi Nederlands is. Waar het me echter hier om gaat, is een opmerking in haar artikel die ook taalkundige implicaties heeft. Volgens haar zou de zin Vrijwilligers hebben genoeg geld ingezameld om het kerkdak te kunnen vernieuwen de niet-bedoelde betekenis hebben dat die zelfde inzamelaars ook het kerkdak vernieuwen. Er zou hier ‘misbruik’ zijn gemaakt van om, en het voorstel van mw. Van Veen luidt dan ook deze om-zin door een voorzetselconstructie te vervangen: voor de vernieuwing van het kerkdak.

Nu zijn er zinnen waarin het ‘verzwegen’ onderwerp van de beknopte zin ondubbelzinnig duidelijk is. In de constructie Jan belooft aan Marie om morgen te komen is het onderwerp bij komen verplicht hetzelfde als het onderwerp bij belooft: Jan. In een constructie als Jan dwingt Marie om morgen te komen moet het onderwerp bij komen hetzelfde zijn als het lijdend voorwerp bij dwingt: Marie. Er zijn echter ook zinnen waarvoor zonder context niet is uit te maken wat het onderwerp in de beknopte zin is. Een voorbeeld daarvan is de zin De kippen van mijn zwager zijn te vet om te eten. Iemand die dit schrijft of zegt, kan bedoelen dat de kippen te vet zijn om voedsel te nuttigen of dat ze te vet zijn om geconsumeerd te worden. De dubbelzinnigheid van dergelijke zinnen wordt meestal opgeheven doordat de lezer of hoorder uit de rest van de context de bedoelde betekenis opmaakt. De constructie Vrijwilligers hebben genoeg geld ingezameld om het kerkdak te kunnen vernieuwen uit het artikel van mw. Van Veen is een vergelijkbaar voorbeeld van een zin die dubbelzinnig is. Dat de vrijwilligers het kerkdak vernieuwen, is slechts één interpretatie. De tweede interpretatie is dat anderen dat doen (vergelijk bijvoorbeeld ook de constructie Het is moeilijk (om) bescheiden te blijven). De verdere context moet uitmaken welke betekenis de maker van de genoemde zin bedoeld heeft. De zin is in beide betekenissen dus volkomen grammaticaal. Ten slotte zou ik nog een opmerking willen maken over het voorstel de beknopte bijzin door een voorzetsel te vervangen. Ik ben van oordeel dat de zin Vrijwilligers hebben genoeg geld ingezameld voor de vernieuwing van het kerkdak net als zijn pendant met de om-zin, dubbelzinnig is. Deze zin sluit mijns inziens niet de interpretatie uit dat de inzamelaars ook het kerkdak vernieuwen.

Alternatief
J. Granaada - chirurg, Hoogeveen

In Onze Taal van oktober prijkt op blz. 134 boven de bijdrage van W. van Veen het kopje Ander alternatief voor om. Nu rijst bij mij de volgende vraag: is het ‘andere alternatief’ niet een pleonasme en moet niet worden volstaan met ‘alternatief’ zonder meer? De etymologie van het woord laat geen andere interpretatie toe dan de omschrijving van Van Dale: de keuze latend tussen twee zaken of mogelijkheden.

Uit dezelfde inzending (einde tweede alinea en voorlaatste alinea) valt af te leiden dat er in bepaalde gevallen drie alternatieven kunnen zijn. Maar kan dat werkelijk? Is het niet beter hier te spreken van drie keuzemogelijkheden? Zo niet, dan gaat de omschrijving van Van Dale niet meer op.

Zouden de lezers over dit alles eens hun licht willen laten schijnen en ook over de vraag of het woord alternatief hier alternatief wordt misbruikt?

[p. 165]

Omstellen
J.H. Zwaan - Rijswijk

Mevr. Daan vraagt op blz. 142 van het oktobernummer naar de herkomst van het woord omstèllen. Dit woord is mij niet onbekend. Tot mijn achttiende jaar was ik volgeling of lidmaat van de Hersteld Apostolische Zendingsgemeente in de Eenheid der Apostelen in Nederland en Koloniën. Een mondvol voor een betrekkelijk kleine godsdienstige groep waarvan de oorsprong in Engeland lag. Via Duitsland heeft deze sekte ook in ons land vaste voet aan de grond gekregen, zodat er nogal wat Duitse termen werden overgenomen. Een van die termen was omstellen, hetgeen de betekenis had van ‘beschermen, steunen of behoeden door in figuurlijke zin om iemand heen te gaan staan’. In de Prismapocket Duits-Nederlands staat inderdaad: umste'llen = omringen, omsingelen.

Ik meen dan ook dat het woord omstellen uit het Duits is vertaald en door de aanhangers van bovengenoemde godsdienstige groep, die zich na de oorlog heeft gesplitst in diverse Apostolische kerken, in bovengenoemde betekenis werd en wellicht nog wordt gebruikt.

Of er een accentteken gebruikt moet worden, is mij niet duidelijk. De nadruk moet in elk geval liggen op stel. Of dit woord in de Nederlandse taal ingeburgerd zou moeten raken, betwijfel ik. Wij beschikken over voldoende andere woorden om hetzelfde uit te drukken.

Krakers
J.K.C. Postema - Soest

Het woord krakers is ook in de Finse krant doorgedrongen, zij het nog tussen aanhalingstekens. In de Helsingin Sanomat van 9 januari 1987 stond de kop ‘kraakereiden’ perilliset, ‘de erfgenamen van de krakers’. De erfenis zit hem in het overnemen van actiemodellen van Amsterdamse krakers, die allerminst ter ziele zijn.

De Finnen noemen de krakers zelf ‘woningloze jongeren’ (asunnottomat nuoret) of ‘woningbezetters’ (asunnonvaltaajat). De -aa- is een aanpassing voor de Finse uitspraak die de a van ‘tak’ ook in open lettergreep kent. De uitgang -eiden is van de tweede naamval meervoud. De eerste naamval enkelvoud zou ‘kraakeri’ zijn. Die -i is nodig om het woord te kunnen laten meedraaien in het buigingssysteem (kraakerit, kraakereille, enz.).

Het woord blijft na deze aanpassingen nog herkenbaar als leenwoord door de twee medeklinkers aan het begin. Of onze krakers ooit in de Finse Van Dale een onderdak zullen krijgen, is een vraag waar we rustig over kunnen speculeren.