Onze Taal. Jaargang 56

Volstrekt een kwaal van gans een volk
Jan Bruens - Hintham

Het vaderland kan zich verzekerd weten van duizenden vastberaden mondroerende en penvoerende lieden. Allemaal zijn ze herkenbaar aan het buitensporige gebruik van hetzelfde woord: volstrekt. Je leest en hoort het in vrijwel alle interviews, discussies op radio en televisie, recensies en columns, toespraken van burgemeesters, politici en vakbondsleiders, en op alle vergaderingen en congressen.

Soorten patiënten

De patiënten kunnen in twee categorieën worden ingedeeld: zij die geen twijfel willen laten bestaan aan de juistheid van hun bewering, standpunt, opvatting, voorstel, mening, oordeel, en zij die zich willen wapenen tegen de aanvechtbaarheid, twijfelachtigheid of onduidelijkheid van hun uitspraken. Ik heb dit verschijnsel een tijdlang geobserveerd en er aantekening van gehouden. Een alfabetisch geordende lijst van bijna vijfhonderdvijftig verschillende combinaties, aangevuld met talrijke ‘bewijsstukken’, heb ik bij de redactie van dit maandblad ingeleverd.

Ik doe nu een greep in mijn collectie. Eerst volstrekt als bijwoord, daarna als bijvoeglijk naamwoord. Om u, lezer, te behoeden voor of te genezen van de kwaal, moet u steeds ‘volstrekt’ erbij lezen, bij voorkeur hardop.

Volstrekt... abject, amoreel, amorf, apathisch, autonoom, bespreekbaar, blanco, chaotisch, disproportioneel, duidelijk, duister, dwaas, eerbaar, evident, frustrerend, gedateerd, gestoord, goddelijke gekte, gratuit, heteroseksueel, idiote onzin, impotent, infantiel, integer, irrelevant, krankzinnig, laakbaar, legaal, legitiem, logisch, loyaal, misplaatst, naïef, Nederlands, negatief, neutraal, niet onmogelijk, non-specifiek, nutteloos, onbenullig, onbevoegd, onchristelijk, on-Engels, ongenuanceerd, op hol geslagen, optimaal, overschaduwd, paradoxaal, passief, positief, rechtop, ridicuul, schizofreen, stijlloos, taboe, uitgehold, uitgesloten, uniek, verbluffend, verdéculturaliseerd, verindividualiseerd, verstrengeld, verwerpelijk, voorspelbaar, voorstelbaar, weggevreten, zinloos.

En nu als bijvoeglijk naamwoord. Een keuze.

Volstrekte... academicus, afslanking, amateur, amoraliteit, anonimiteit, cherubijn, duimzuigerij, eenstemmigheid, Einzelgänger, Goethe-fan, gruwel, humorloosheid, individualist, integriteit, kakofonie, krankzinnigheid, misgeboorten, miskenning, misstap, nullen, onderschatting, onzin, overschatting, puinhoop, routinevraag, simpelheid, slag in de lucht, spellingchaos, synthese, tegenstelling, unanimiteit, voorrang, vrijheid, waanzin, wanhoop, willekeur, zonderling, zwijgzaamheid.

Zelfs met de spuitbus

Hoe overbodig, overdreven, onterecht, onzinnig, raar of komisch het woord ‘volstrekt’ wordt gebruikt, kan ik u laten zien in enkele citaten uit interviews en artikelen in kranten en tijdschriften:

- Je bent plotseling volstrekt alleen in een duizelingwekkend gebeuren. (Onderwerp: scheiding.)

- Hier geldt de volstrekt journalistieke norm dat de hoofdredacteur een mandaat heeft.

- Dat zijn volstrekt lege woorden die helemaal niks zeggen.

- In de figuur van de priester wordt de volstrekt ongrijpbare God iets grijpbaarder gemaakt.

- Met de spuitbus kun je volstrekt jezelf zijn.

- Het is volstrekt onvergelijkbaar om deze dingen met elkaar in verband te brengen.

- De volstrekt zijn eigen gang gaande Luns.

[p. 123]

Het woord is ook doorgedrongen in rouwadvertenties. Vroeger kon iemand geheel onverwacht overlijden, tegenwoordig is meer en meer sprake van volstrekt onverwacht.

Hoe komt gans een volk toch aan die tic?

Ik heb een vermoeden. Wie schrijvend of sprekend zijn standpunt kenbaar wil maken en geen ruimte wenst te geven aan andermans afwijkende opvattingen, grijpt naar het woord volstrekt. Enkele jaren geleden moet iemand van belang de eerste zijn geweest die dat deurdichtslaande woord herontdekt heeft. Die onbekende aanstichter van de epidemie zal toen met succes in een verhit debat voor de televisie heel nadrukkelijk, met grimmig ontbloot gebit enkele malen geroepen hebben dat hij iets vol-strrrèk-t onacceptabel, onbegrijpelijk, onduidelijk, onhaalbaar, onjuist, onnodig, ongeloofwaardig, onmogelijk, onredelijk, onterecht, onuitvoerbaar, onzinnig of overtrokken vond.

Dàt was nog eens ferme taal van die man. En vanaf die dag groeide een leger van ferme knapen.

In Onze Taal van juni 1982 heeft R. den Os geschreven over het veelvuldige gebruik van het woord ‘onaanvaardbaar’. Hij had een nauw verband ontdekt met het woord ‘volstrekt’.

Beide woorden zijn namelijk gemakkelijk te combineren tot een soort volksveto. Mijn waarnemingen gaan in dezelfde richting: de volstrekt-zeggers spreken een veto uit: ik verbied u er anders over te denken dan ik doe.

Welke medicijnen?

Is er genezing mogelijk? Nee. Zo min als tegen de gebeuren-ziekte is er tegen de volstrekt-koorts kruid gewassen. Alleen voor de lijders onder de lezers van Onze Taal is er nog hoop. Zij immers laten zich - neem ik voetstoots aan - iets gelegen liggen aan hetgeen hun in dit blad ter navolging, ter naleving of ter verbetering wordt voorgehouden. Voor die mensen schrijf ik het volgende recept voor.

Ten eerste moet u het vermaledijde woord niet meer gebruiken. Doe maar net alsof het niet bestaat. Ten tweede: als u er behoefte aan hebt een bewering of mededeling, waarschuwing of opvatting te accentueren, maak dan een keus uit de vele goede alternatieven.

Er is keus genoeg: absoluut, alleszins, apert, beslist, bewust, bij uitstek, bijzonder, compleet, echt, door en door, finaal, geheel en al, gewoon, gewoonweg, in het geheel geen, heel, helemaal, klinkklaar, per se, pertinent, puur, radicaal, ronduit, strikt, ten enenmale, ten volle, ten zeerste, totaal, uitermate, uiterst, van a tot z, volkomen, volledig, volslagen, werkelijk, zeer.

Wie werkelijk genezen wil worden, volge mijn advies.