Onze Taal. Jaargang 56

Een zijwielreflector?
A.J.P. Menheere - student Taalbeheersing, Amsterdam

‘Deskundigen hebben uitgerekend dat zijwielreflectie een vermindering van tachtig tot honderd doden en zwaargewonden per jaar oplevert.’ (De Volkskrant, 4 dec. 1986, blz. 3.)

Mij viel in deze zin het woord zijwielreflectie op. Op het eerste gezicht is het een samenstelling die bestaat uit de leden zijwiel en reflectie. De samenstelling is dan op dezelfde manier gevormd als autogordel, bromfietshelm, keukenstoel, voorwielaandrijving, lichtreclame en krantenpapier. Het kenmerk van samenstellingen is dat de leden ook als afzonderlijk woord voorkomen.

Maar hoe zit dat nu bij zijwielreflectie? Van Dale zegt dat reflectie terugkaatsing betekent. Het eerste lid zijwiel komt niet in Van Dale voor en ook niet in de Woordenlijst van 1954 of in andere woordenboeken die ik heb geraadpleegd. Toch wordt zijwiel, of liever gezegd de verkleinvorm zijwieltje, wel gebruikt. Men bedoelt dan steunwieltjes die aan weerszijden van het achterwiel van een fiets worden gemonteerd om omvallen te voorkomen. Kinderen en andere minder stabiele fietsers kunnen er veel gemak van hebben. Het woord zijwiel bestaat dus wel, maar dan in een andere betekenis dan in zijwielreflectie. Tussen zijweg en zijwind kan dus bij een volgende herziening van Van Dale zijwiel worden opgenomen.

Het woord zijwielreflectie behoeft niet alleen beschouwd te worden als een samenstelling van de woorden zijwiel en reflectie; het kan ook worden ontleed als zij-wielreflectie, waarbij dan in het eerste lid twee betekenissen zijn verenigd: zijwaarts (de reflectierichting) en zijkant (van het wiel). Volgens mij is het zo dat de taalgebruiker in zijwielreflectie deze betekeniscombinatie tracht uit te drukken.

De acceptatie van zijwielreflectie wordt wellicht nog bevorderd door klankassociatie met samenstellingen waarin rijwiel als eerste lid staat, zoals rijwielpad en rijwielstalling.

De vraag is nu of zijwielreflectie als zelfstandig naamwoord met deze eigen betekenis het zal volhouden. Een fiets heeft immers meestal een voorwiel en een achterwiel, maar geen zijwiel. Ook de rijwielhandel werkt in dit geval niet erg mee. Daar wordt op affiches aangeraden om reflecterende wielcirkels of wielcirkelreflectoren aan te schaffen. Het woord wielcirkel doet het voor mij ook niet helemaal, omdat daar weer iets onnodig dubbels in zit. Misschien is het wat minder gezochte wielreflector, dat ik laatst ergens zag, zo gek nog niet.