Onze Taal. Jaargang 56

Voorzetten van de Nederlandse Taalunie
P.M. Nieuwenhuijsen - docent taalkunde, Leeuwarden

In Onze Taal van februari/maart 1987 heb ik deel 4 besproken van de reeks Voorzetten van de Nederlandse Taalunie. In deze reeks verschijnen ‘probleemstellende notities over onderwerpen die de Taalunie ter harte gaan.’ Verschillende auteurs hebben opdracht gekregen om zo'n notitie te schrijven, met name J. de Rooij en W. Haeseryn, die het leeuwedeel van de Voorzetten verzorgen. Beiden zijn redacteur van de Algemene Nederlandse Spraakkunst. Ik duid hen hieronder aan als dR en H.

Onderzoek naar oordelen

Voorzet 1 (door dR en H) heeft als titel Grammatica. Het probleem dat hierin wordt gesteld, vloeit voort uit de aard van de ANS.

De ANS heeft willen worden een ‘normatief-realistische’ grammatica. Dat wil zeggen een grammatica die de taal beschrijft en niet voorschrijft, maar die tegelijkertijd wel melding maakt van in de taalgemeenschap levende oordelen over taalvormen. Taalvormen kunnen daarbij streek-, groeps- of stijlgebonden (wat dit laatste aangaat, onderscheidt men dan nog spreek- en schrijftaal en archaïsmen) worden genoemd. Tot dusver kenden de samenstellers deze ‘etiketten’ toe, zonder dat zij zich op onderzoek konden verlaten. Zulk onderzoek is dan ook wat zij uiteindelijk aanbevelen. Overigens is men er niet blind voor dat ook op het gebied van de pure beschrijving nog het een en ander moet worden opgehelderd, al is er geen teken dat de auteurs zulke ernstige kritiek op de ANS voorzagen als die van W. Zonneveld in De nieuwe taalgids 80:1 (jan. 1987).

De draad van het onderzoek naar oordelen van de taalgemeenschap over bepaalde taalvormen, wordt weer opgepakt in deel 8 van de reeks, Normen en taal, door H. Het blijkt dat de benodigde gelden voor het onderzoek inmiddels al zijn vrijgemaakt en dat het H zelf zal zijn die ‘mede onder auspiciën van de Taalunie’ gaat onderzoeken wat wie vindt van bijvoorbeeld volgordeverschillen zoals... gedaan heeft en... heeft gedaan. (Vergelijk ook dR in Onze Taal november 1986.) In dit deeltje wordt deze aankondiging echter voorafgegaan door een verhandeling over normen in het algemeen en taalnormen in het bijzonder.

Taal en ambtenaar

Voorzetten 2 heet Terminologie, en is weer van H. De kwestie waar het om gaat, is die van de gelijkmaking van terminologie in Nederland en Nederlandstalig België. In Grammatica kwam de terminologie in grammatica's, woordenboeken en dergelijke al ter sprake. In dit deel komt daar heel wat bij: het Taalunieverdrag rept van ‘het gemeenschappelijk bepalen van een gelijke terminologie ten behoeve van wetgeving en officiële publikaties’. Dat betekent dat er op terreinen als de juridische, technische en aardrijkskundige terminologie commissies aan het werk kunnen ter vervaardiging van lijsten, ja zelfs databanken. Het blijkt dat er in België al meer van zulke commissies bestaan dan in Nederland.

Ook deel 6 gaat indirect over de werkgelegenheid van personen die van taalvaardigheid hun vak willen maken. Werner Duthoy bespreekt hierin namelijk de problematiek van de meertaligheid van de EG. Het wordt de argeloze lezer vreemd te moede, als hij een indruk krijgt van de kosten van het vertaal- en vertolkingsapparaat. Toevallig was ik juist in dit deeltje bezig toen de kranten gewag maakten van de financieringstekorten van de EG: er bleek een gat van elf miljard gulden te zijn ontstaan. De 110 miljoen die de vertolking kost komt dan op één procent van het tekort. Dat maakt het gemakkelijker om met Duthoy mee te denken: de positie van het Nederlands niet laten uithollen, in tegenstelling tot wat er nu tot op zekere hoogte gebeurt. Duthoy wijst er onder meer op dat besparingen niet per se uitsluitend de ‘kleine talen’ hoeven te treffen, en ook dat een eentalige EG-politiek ondenkbaar is, zodat vertaling onvermijdelijk zal blijven.

Spelling

Dan is er nog deel 3, van dR en H. Het is getiteld Spelling, wettelijke en bestuurlijke aspecten. Het overzicht over de naoorlogse gebeurtenissen op dit gebied kan gelezen worden als een pleidooi om eindelijk weer eens een stap te doen in de spellingwetgeving. De visie van de auteurs kan ongeveer als volgt worden weergegeven. De spellingcommissie die tussen 1947 en 1952 de regeling voor bastaardwoorden ontwierp, publiceerde een dynamisch systeem, waarin veel bastaardwoorden konden worden geschreven op twee manieren: een traditionele en een vernederlandste. Naarmate het woord vernederlandst, kan in zo'n stelsel de vernederlandste spelwijze geleidelijk de meest gebruikte worden.

Door bepalingen van met name de Nederlandse overheid is die dynamiek teloorgegaan: de voor velen verplichte

[p. 100]

voorkeurspelling belemmert in de meeste gevallen de vernederlandsing van de spelling. dR en H tonen vervolgens aan hoe onduidelijk die bepalingen eigenlijk zijn. Belangrijk is bijvoorbeeld dat het ‘gelijkmatig’ gebruik van de niet-voorkeurspelling door leraren niet fout mag worden gerekend, zonder dat wordt uitgelegd wat er onder ‘gelijkmatig’ moet worden verstaan.

De strekking ‘zo kan het niet blijven’ is duidelijk. Deeltje 4 bespreekt wat er zou kunnen worden gedaan. (Vergelijk Onze Taal ⅔ van 1987.)

Onderwijs

Uit het bovenstaande zal duidelijk worden welke initiatieven de Nederlandse Taalunie denkt te gaan ontwikkelen. Naast de bovengenoemde onderwerpen moet nog worden gedacht aan het onderwijs van het Nederlands als tweede taal, waarover de hier niet besproken Voorzetten gaan. Deze Voorzetten 5, 7 en 9 zullen in een afzonderlijke bespreking aan bod komen. Ook het onderwijs in het Nederlands als moedertaal heeft de aandacht van de Taalunie. Dit bleek in november 1986, toen de Taalunie een conferentie wijdde aan dit onderwerp. Het daar getekende, niet rooskleurige beeld van de stand van zaken in het moedertaalonderwijs ondersteunde de aanbeveling een permanente toezichts-commissie in te stellen. (Zie ook het hoofdartikel in dit nummer van Onze Taal.)

Hiermee wordt de niet voldoende realistische visie der ANS-redacteuren in de Voorzetten gecompenseerd. Deze gaan namelijk, als zij spreken over het belang van de ANS voor het onderwijs, voorbij aan het feit dat de taalkunde op Nederlandse lerarenopleidingen (zowel zogenaamde Nieuwe als Universitaire) door uiteenlopende oorzaken sterk verschrompelt: er werken haast geen taalkundigen meer aan die instellingen. Het is te hopen dat de in te stellen commissie daar meer oog voor heeft.

Tot slot moet nog worden opgemerkt dat de Voorzetten door hun wijze van uitgeven - het zijn dunne boekjes - een zeer hoge prijs per bladzijde hebben. De deeltjes kosten f 15,- per stuk, behalve Voorzetten 4 en 9, die f 19,50 per stuk kosten. De serie is uitgegeven bij Wolters-Noordhoff Groningen / Wolters Leuven.