Onze Taal. Jaargang 56

[p. 74]

Een nieuwe taalnorm
A.J. Vervoorn - voorzitter van de normcommissie ‘Algemene bedrijfsterminologie’

Taalnormen zorgen voor snelle en probleemloze communicatie in de standaardtaal. De algemene normen zijn vastgelegd in grammatica's, woordenboeken en spellinggidsen. Voor bijzondere taalsituaties is er behoefte aan een aanvullende normering. Bedrijfstaal is zo'n bijzondere taalsituatie. Daarop richt zich de norm Goed woordgebruik in bedrijf en techniek, NEN 5050. Ongeveer zes jaar geleden verscheen de eerste versie en medio 1986 de tweede, die sterk is uitgebreid en aangepast.

Hoofddoel van de norm is een lijst te geven van woorden en termen die veel in bedrijfsteksten gebruikt worden en die voor verbetering vatbaar zijn. Bovendien wil het boekje de gebruiker wat taalkundige aanwijzingen verstrekken waarmee veel voorkomende taalproblemen opgelost kunnen worden.

De commissie die voor het boekje verantwoordelijk is, moest allerhande problemen oplossen en knopen doorhakken. Enkele daarvan bespreek ik in de rest van dit artikel.

Inventariseren en discrimineren

Het eerste probleem was: wat behoort tot de algemene bedrijfsterminologie? Algemene is hier opgevat als ‘wat een gewone lezer in allerlei niet-specialistische teksten binnen het domein van bedrijf en techniek kan tegenkomen’. Vaktermen uit specialistische teksten doen in ieder geval niet mee. Bij het begin van de werkzaamheden, zo'n vijfentwintig jaar geleden, is gebruik gemaakt van bestaande lijsten van enkele bedrijven als Philips en Unilever. Die laten tot op heden hun sporen na. De lijst is door de commissieleden aangevuld met wat zij nuttig achtten, terwijl de eerste uitgave ook waardevolle reacties van buiten heeft opgeleverd. De commissie hoopt vooral te geven ‘wat niet in Van Dale staat’.

Na het inventariseren van te behandelen termen komt de vraag aan de orde of de termen acceptabel zijn, en welke alternatieve term er eventueel kan worden aanbevolen. We hebben hier te maken met een norm die de gebruiker houvast moet geven. Uitspraken over goed of fout zijn dan noodzakelijk, ook al zijn deze zuiver taalwetenschappelijk gezien betwistbaar. In een aantal gevallen gaat het om duidelijke zaken: veel voorkomende spelfouten, algemeen bekende anglicismen of germanismen, pleonasmen. Maar veel vaker gaat het in de lijst om klakkeloos gehanteerde buitenlandse termen, meestal Engelse, waarvoor de norm een goed Nederlands woord dient te geven. Niet zozeer uit puristische afkeer van het vreemde als wel vanuit de overweging dat de eigen taal begrijpelijker is en rijk genoeg om alles onder woorden te brengen, heeft de commissie gepoogd aanbevolen Nederlandse termen te geven voor de ons overspoelende golf van Engelse woorden. Het boekje is dus in die zin normatief dat het duidelijk vóór het Nederlandse woord kiest. Taalverandering is geen proces dat uitsluitend mag afhangen van het kritiekloos ondergaan van buitenlandse invloeden.

Beïnvloeden en voorlichten

Taal is in de ogen van de commissie geen natuurverschijnsel, zoals het weer of de fysische verschijnselen in dubbelsterren, dat men wel kan bestuderen maar niet kan beïnvloeden. Soms zal het vreemde woord aanvaard worden: de computer heeft burgerrecht verworven, zoals de tram en de baby dat eerder deden. Maar de vorm computergestuurd wordt als onnederlands verworpen, omdat wij door (of met) een computer gestuurd zeggen. Evenzeer beschouwen wij constructies als het 1987-budget en de Amsterdam-boot als ongewenste vreemdelingen naast de Nederlandse constructies het budget voor 1987 en de boot naar Amsterdam.

In vele gevallen stelt de norm Nederlandse termen voor, die soms vanzelfsprekend zijn, en soms enig nadenken vergen. Lang niet alles zal in de praktijk overgenomen worden, maar dan is er in ieder geval een poging gedaan! De succesvolle invoering van termen vergt immers méér dan een verantwoord voorstel door een serieuze commissie. De macht van gezaghebbende fabrikanten, gebruikersgroepen en de media is immers groot. Wie zich niet wil storen aan een norm, hóéft dat in Nederland ook niet te doen. Sancties ontbreken, en zijn trouwens ook ongewenst. Maar de invloed van de vorige uitgave van het boekje is merkbaar: het vat olie (voor barrel), de programmatuur (voor software) en de tekstverwerker (voor word processor) zijn mede door NEN 5050 aanvaarde termen geworden.

Bij de Taalkundige aanwijzingen die aan de eigenlijke Woordenlijst voorafgaan, is preventief werken het uitgangspunt. Het is immers het beste als de gebruiker zo weinig mogelijk fouten maakt. In de ideale taalsituatie zouden er helemaal geen ‘ontraden termen’ moeten bestaan!

De Taalkundige aanwijzingen gaan onder meer over de vorm van nieuwe samenstellingen. Dagelijks ontstaan nieuwe produktnormen of procesaanduidingen. Daarvoor worden regels gegeven. Hoe moet het met eigennamen die in samenstellingen opgenomen worden? Hoe zit het nu eigenlijk met de zogenaamde mannelijke en vrouwelijke woorden? Wat is het verleden deelwoord van werkwoorden als spuitgieten? Is het beter een bezinktank of een bezinkingstank te hebben? Moet driepunts autogordel nu los of aaneengeschreven worden?

Over vijf jaar is het wellicht mogelijk en nodig om weer de balans op te maken en bij een nieuwe editie van NEN 5050 te kijken of de norm ècht heeft bijgedragen aan ‘goed woordgebruik in bedrijf en techniek’.

De norm (214 pagina's) kan worden besteld door overmaking van f 30, - op girorekening 25301 ten name van het NNI te Delft, onder vermelding van ‘NEN 5050’. Inlichtingen over de norm zijn te krijgen via telefoonnummer 015 - 611061, toestel 330.