Onze Taal. Jaargang 56

[p. 21]

Reacties

Nederlands-Vlaamse integratie
G.J.M. Kortman - Eindhoven

Geen enkel nummer van Onze Taal heeft mij tot nu toe zo gegrepen als het decembernummer van 1986, vooral vanwege de duidelijke, pakkende manier waarop de onderwerpen door de schrijvers - meest Vlamingen - gebracht werden, en waarbij de Nederlanders gelukkig niet werden ontzien. Van Vlaamse minderwaardigheidsgevoelens blijkt bij de schrijvers niets.

Een Vlaming die de eentalige Hollander Ten Braven uit Vrij Nederland tegenover de meertalige Hugo Claus zet en die de Hollanders durft aan te raden wèl naar Brussel te komen - maar niet allemaal tegelijk - en tevoren wat Frans te leren, zo'n Vlaming voelt zich zeker niet minderwaardig aan de Nederlanders. Evenmin als de schrijver die merkt dat niet één Nederlander de mop Moboeto-Boudewijn (‘Passez-moi un blanc’) snapt.

De taalvaardigheid blijkt trouwens in de artikelen zó groot, dat daaraan zeker geen minderwaardigheidscomplex ontleend kan worden. Tijdens spreekbeurten en ook bij gelegenheidssprekers valt het op hoe welsprekend vele Vlamingen zijn, hoeveel welsprekender dan vele Nederlanders vaak. De Vlamingen, die de slechte en vaak lelijke uitspraak van vooral de randstedelingen ondergaan, móéten zich wel bewust worden van hun eigen voorsprong in vele opzichten. Een voorsprong die ons in de niet zo verre toekomst de kans geeft uit het Vlaamse taal- en cultuurreservaat te putten ter verrijking en ‘ontloedering’ van ons eigen taalgebruik.

Graag wil ik aandacht vragen voor enkele punten die in de artikelen niet of niet voldoende belicht zijn om voor de Nederlanders duidelijk genoeg te zijn.

Om te beginnen, dat de leus ‘la Belgique sera latine ou elle ne sera pas’ voortkomt uit Franse superioriteitswaan en Frans imperialisme èn... waargemaakt moest worden door Wallonië Franstalig te houden en tegelijkertijd Vlaanderen via de weg van tweetaligheid totaal te verfransen. Als de Nederlanders in het algemeen dat eens wisten, zouden zij dan nog niet de zijde van hun taalgenoten kunnen kiezen?

De Vlamingen van hun kant zouden moeten beseffen dat wij hun ‘Algemeen Beschaafd Vlaams’ toch wel een mooi Nederlands vinden, ook al is het helaas doorspekt met gallicismen (oftewel: belgicismen), archaïsmen en purismen. En dat het ons zou spijten als zij hun taalgebruik verrandstedelijkten of verhollandsten. Wat niet wegneemt dat wij hun aanraden hun steeds groeiend economisch prestige tegenover hun anderstalige landgenoten en hun taalgenoten te schragen door in het contact met hen de goede beheersing van het algemeen Nederlands te tonen in plaats van zich daarin particularistisch op te stellen.

Ge-van als vaagpraterij
J. Beishuizen - Huizen

In De inlas van ‘van’ (Onze Taal, november 1986, blz. 146) schrijft C.A. Zaalberg: ‘Een enkele taalwaarnemer zal zich nog herinneren in welk jaar of bij welke gelegenheid hij tot zijn verbazing voor het eerst zoiets hoorde als Nou en toen zeiden ze allemaal van we hoeven niks te betalen.’ Zijn vermoeden is juist. Het moet namelijk ergens in de vroege jaren zeventig zijn geweest dat het oor van deze waarnemer door een vrij plotseling om zich heen grijpend ‘ge-van’ pijnlijk werd getroffen. Dit verschijnsel bleek zich niet alleen bij weinig-geletterden voor te doen, maar niet zelden ook onder mensen, op wier taalbeheersing overigens niets valt aan te merken.

Voorts herinner ik mij er destijds met mijn toenmalige collega-journalist Evert Werkman over te hebben gesproken. Dit inspireerde hem, groot taalvriend, tot een stukje in ons beider krant (Het Parool) dat in Onze Taal nog is geciteerd (jaargang 45, blz. 43).

Het ge-van woekerde zo voort, dat meer aandacht ervoor niet kon uitblijven. Zes jaar geleden signaleerde ‘heer Bie’ het in de VPRO-gids (22/28 november 1980). Terecht kende hij dit van de betekenis ‘zoiets als’, ‘in de trant van’ of ‘ongeveer’ toe. ‘Elke onduidelijkheid, alle gezweef, iedere denkfout wordt bij voorbaat geëxcuseerd door dat woordje van’, aldus Bie. En hij vroeg de kijkers en luisteraars om de namen van van-zeggers, om die schriftelijk te doen berispen of in ernstige gevallen uit de studio's te weren.

Enkele jaren later wijdde de taalkundige J.M. van der Horst in het voetspoor van Bie een boeiende beschouwing aan het fenomeen in NRC Handelsblad (9 september 1982). Daarin gaf hij Bie gelijk ‘dat er van dat van iets mistigs uitgaat, dat de van-zegger een slag om de arm houdt’. Hij aarzelde echter over de bestrijding ervan. ‘Ik zie niet in’, schreef hij, ‘waarom sprekers, desgewenst, geen slag om de arm mogen houden.’ Desgewenst... ja zeker. Maar het ge-van is een onstuitbare epidemie gebleken die, schat ik, zeker tachtig procent van de taalgebruikers in haar greep heeft gekregen en tot habituele vaagpraters en versluieraars heeft gemaakt. Bestrijding van deze ordinaire stoplap, die bijdraagt tot de verlelijking van onze taal, is alsnog geboden. Basisonderwijs: doe er wat aan!

[p. 22]

Tegenwicht voor lichtgedicht
Rob Zuiker - Amsterdam

In het novembernummer van 1986 heeft W. van de Laar het op blz. 146 over de term ‘plezierdichten’. Hij noemt deze misleidend en geeft daarvoor twee redenen: niet elk plezierdicht is plezierig van aard, en het woord zou suggereren dat ‘andersgeaarde poëzie niet plezierig (om te lezen) zou zijn’. Als equivalent van ‘plezierdicht’ stelt hij ‘lichtgedicht’ voor. Plezierdichten is een vorm van ‘light verse’. Het kenmerkt zich door vormvastheid en wordt geschreven voor het plezier van de lezer, terwijl in ‘echte’ poëzie de dichter meestal zelf centraal staat.

Dat elk plezierdicht ook ‘plezierig van aard’ moet zijn, is daarmee helemaal niet gezegd. ‘Plezierdichten is namelijk niet per definitie grappenmakerij. Humor is niet principieel komiek’ (Drs. P en I. de Wijs, Het rijmschap Compleet, blz. 14). Het plezier komt voort uit de perfecte symbiose van vorm en (ongekwelde) inhoud. Lichtvoetigheid, relativering en ironie passen daar meestal beter bij dan tragedie.

Dat andere poëzie niet vermakelijk en leesbaar zou kunnen zijn, is inderdaad onzin en wordt door het woord ‘plezierdichten’ ook niet gesuggereerd.

Ik zou ‘plezierdicht’ niet graag vervangen zien door ‘lichtgedicht’. Dat laatste is een (bijna) letterlijke vertaling van ‘light verse’, dat geen synoniem is voor ‘plezierdicht’; onder ‘light verse’ vallen ook het nonsensdicht en de humoristische poëzie. Als ‘light verse’ vertaald zou moeten worden, zou ik bovendien de voorkeur geven aan ‘lichte poëzie’: het woord ‘lichtgedicht’ klinkt lelijk en is vrijwel onuitspreekbaar: ‘liggedicht, ligdichten, ligdichter’. Daarmee blijft de aanduiding ‘plezierdichten’ voor een zelfstandige tak van het light verse echter onaangetast.

Niet onterecht
H.D. Vos - Amsterdam

Ir. J.A. Klaassen heeft bezwaar tegen onterecht. Hij vindt het geen fraai Nederlands en ik kan dat wel enigszins met hem meevoelen. Ook voor mij is onterecht een typisch studentenwoord dat ik buiten de kring van mijn oude Leidse vrienden niet gauw zal gebruiken. Wat mankeert eraan? Bij die analyse ga ik uit van het kernwoord recht. Dat kan ik in een voorzetselbepaling toepassen, te recht, en met het voorvoegsel on- maak ik het negatief: onrecht. Ook met onrecht kan ik een voorzetselbepaling maken, ten onrechte, met lidwoord, en dat is dus eigenlijk niet het tegengestelde van terecht maar van het in onbruik geraakte ten rechte. Een voorzetselbepaling kan men moeilijk als naamwoord gebruiken en het negatieve on- kan gekoppeld worden aan sommige bijvoeglijke naamwoorden, en aan daarvan afgeleide abstracties, maar niet aan voorzetsels. Vergelijk maar: ‘Vader is thuis, vader is advocaat, vader is aardig’. Drie schijnbaar gelijke constructies, maar ‘thuis’ is bijwoordelijke bepaling van plaats en niet naamwoordelijk gezegde. Je kan niet zeggen ‘de thuize vader’ of ‘vader is onthuis’. Maar terecht zien we blijkbaar niet meer als voorzetselbepaling, het is veradjectiveerd, we schrijven het als één woord en we doen er alles mee wat des bijvoeglijken naamwoords is. Het vergelijkbare ter zake is nog helemaal voorzetselbepaling. ‘Uw (on)terzake opmerking’ is (nog) geen Nederlands. En let wel, alleen in de betekenis van juist, is (on)terecht volgens het gebruik evenals (on)tevreden bijvoeglijk naamwoord. Als ik mijn sjaal nog steeds niet heb gevonden, dan is hij nog niet terecht, maar onterecht is hij niet.

Tie dubbeljoe ee
Drs. A.S. Vader - Voorburg

Op bladzijde 130 van het oktobernummer verdedigt de heer Onstenk het veelvuldig gebruik van Engelse woorden in onze taal. Daarbij gaat hij uit van de volgende stelling: ‘Er zijn zaken en begrippen die slechts door een bepaalde term kunnen worden weergegeven. Dat is nodig om te weten waar we het over hebben.’ Deze eis is veel te zwaar. In de omgangstaal wordt er maar zelden aan voldaan, en dat is ook niet nodig, omdat de betekenis der woorden blijkt uit de context. Enkele voorbeelden:

a)	't Is weer mooi weer.
b)	Wij zetten straks de bloemetjes buiten.
	Wij zetten gisteren de bloemetjes buiten.
c)	De man wiens voornaam Alexis is, is zeer voornaam.

In het Engels wordt al helemaal niet aan deze eis voldaan, omdat bijvoorbeeld boiler, container en computer, woorden die voor ons iets bijzonders hebben, in het Engels heel gewoon zijn en meer dan één betekenis hebben. Zij betekenen voor de Engelsen zoiets als koker, bevatter en rekenaar. De Engelsen liggen daar niet wakker van, en niet ten onrechte.

Dat Onstenk vindt dat in het Nederlands vertaalde woorden gek klinken, komt doordat hij er niet aan gewend is. Dat mag geen reden zijn om van vertaling af te zien. Maar Onstenk kan gerust zijn: alles gaat op dezelfde voet door - tenzij er een tweede Simon Stevin opstaat.

Vaak is bij het gebruik van buitenlandse woorden gewichtigdoenerij in het spel. Zo ook bij radio en televisie, waar afkortingen worden uitgesproken zoals sie-ai-ee, es-die-ai, ja zelfs tie-dubbeljoe-ee, terwijl de spreker toch weet dat alleen Nederlanders naar hem luisteren. En die geloven best dat nieuwslezers Engels kunnen spreken.

Stelling

‘Spiegelplaat’ en ‘spiegelspeler’ zijn geschikte alternatieven voor het Engelse ‘compact disc’ resp. ‘compact disc player’.

Proefschrift van J.W. Weyland, Rijksuniversiteit Groningen, april 1986.