De Nederlands-Engelse Van Dale
Pieter Nieuwint - anglist, Katholieke Universiteit Brabant
Zoals in Onze Taal van oktober 1986 al werd gemeld, is onlangs de Nederlands- Engelse Van Dale verschenen. In het juni-nummer van Onze Taal is het Nederlands-Franse deel van dezelfde serie besproken, en is ook het een en ander verteld over het project als geheel. Dat gigantische project is nu dus voltooid, en heeft een schitterend ogende set van zes vertaalwoordenboeken opgeleverd, plus een Nederlands woordenboek.
Een naslagwerk als het Groot Woordenboek Nederlands-Engels, zoals de officiële titel luidt, kan men natuurlijk eigenlijk niet beoordelen dan na maanden- of jarenlang gebruik; maar de potentiële kopers voelen er natuurlijk weinig voor om zolang op een recensie te wachten - wat de uitgever daarvan zou vinden, laten we maar even buiten beschouwing. De lezer is dus gewaarschuwd: de nu volgende bespreking is gebaseerd op een praktijkervaring van slechts enkele weken, zij het dan dat het hier niet slechts de persoonlijke ervaringen van ondergetekende betreft, maar ook die van drie collega-anglisten.
Welnu, de Nederlands-Engelse Van Dale is zonder meer een voortreffelijk woordenboek, dat z'n prijs van f 120,- ten volle waard is. Dat komt in de eerste plaats door de opzet, die uitgebreidheid combineert met een codeersysteem dat het mogelijk maakt om ook in erg lange lemma's snel de gewenste informatie te vinden. Aan dat codeersysteem, dat trouwens kenmerkend is voor de hele serie, is in de bespreking van het Nederlands-Franse deel geen aandacht besteed; daarom zal ik er hieronder wat dieper op ingaan. Maar eerst iets over die uitgebreidheid: met z'n ruim 1500 zeer dichtbedrukte, maar desondanks niet hinderlijk vol aandoende pagina's (exclusief honderd pagina's met o.a. handleiding en spreekwoordenlijst) komt het boek aardig in de buurt van de (duidelijk minder dichtbedrukte) 1900 pagina's van de driedelige Jansonius, die evenwel driemaal zo duur is, en laat het de 1000 pagina's van Ten Bruggencate ver achter zich. Maar uitgebreidheid is eerder een nadeel dan een voordeel als men voor het vinden van een bepaalde vertaling navenant meer tijd kwijt is.
De Nederlands-Engelse Van Dale voorkomt tijdverlies door de hoofdvertalingen van een woord een nummer te geven dat later in het lemma voorafgegaan wordt door een cijfer, dat weer aangeeft met wat voor woordsoort het woord in kwestie gecombineerd wordt. Die verschillende woordsoorten zijn genummerd van 1 tot en met 9, en de mogelijke combinaties worden in het lemma steeds exact in die volgorde afgewerkt. Dit klinkt natuurlijk een beetje ingewikkeld, en een voorbeeld is dus op zijn plaats. We willen vertalen Hij neemt alles snel op, en bij opnemen vinden we onder 0.15 de betekenisomschrijving ‘in de geest laten doordringen’. Op de, op een handig apart kaartje bijgeleverde, gebruiksaanwijzing zien we dat bijwoorden het cijfer 5. krijgen. We moeten dus in het lemma zoeken onder de code 5.15 - en inderdaad: daar vinden we de zin vertaald. Een speciaal symbool wordt gebruikt voor gevallen waarin geen van de hoofdvertalingen aansluit bij de betekenis die een woord in een bepaalde combinatie heeft; zo zoeken we bij 1. (voor zelfstandig naamwoord) gevolgd door dat symbool, als we contact opnemen met willen vertalen. Kortom: dit codeersysteem kan de gebruiker die even de moeite heeft genomen het onder de knie te krijgen, op den duur een gigantische tijdsbesparing opleveren.
Dat we in het woordenboek veel eigentijds Nederlands vertaald kunnen vinden, mag bekend worden verondersteld: of we nu bommoeder of bescheurkalender opzoeken, het staat erin. Maar eerlijk gezegd vind ik al die modewoorden niet zo vreselijk belangrijk; om u een idee te geven van waar ik dan wel aan hecht, zal ik besluiten met de vertaling van een woord, dat ik in de drie Nederlands-Engelse woordenboeken die hier genoemd zijn, heb opgezocht. Het woord is aftreksel, en in Jansonius vinden we als vertaling: infusion, extract; in Ten Bruggencate vinden we die zelfde woorden, plus tincture, en in de nieuwe Van Dale ten slotte vinden we het volgende (de symbolen en lettertypes kunnen hier helaas niet weergegeven worden): ‘extract, infusion, tincture; een slap - a weak/diluted e./infusion/tincture; (fig.) a (poor) apology/excuse (for); (fig.) deze vertaling is een slap - van het origineel this translation is a poor substitute for/rendering of the original; (fig.) zijn laatste boek is een slap aftreksel v.h. vorige his last book is a poor/mere rehash of the previous one; een sterk aftreksel a strong/concentrated e./infusion/tincture.’
Kijk, dat bedoel ik nu.
Auteursrechtelijk beschermd