Onze Taal. Jaargang 55

[p. 166]

België en (het) Nederlands van nu

Dr. Frans Debrabandere - voorzitter van de Vereniging Algemeen Nederlands, Brussel

Waar in Nederland Onze Taal als waakhond over onze taal fungeert, houdt in België de Vereniging Algemeen Nederlands de wacht, mede met behulp van haar tijdschrift Nederlands van Nu. In het volgende artikel vertel ik iets over de geschiedenis en de doelstellingen van deze vereniging, en over het soort problemen waarmee zij geconfronteerd wordt. Dit alles is nauw verbonden met de specifieke situatie van het Nederlands in België.

De V.A.N. is niet de eerste vereniging van die aard in ons land; dat was de ‘Vereeniging voor Beschaafde Nederlandsche Uitspraak’, opgericht op 14 juni 1913. Secretaris was Eugeen de Bock, de auteur van heel wat gewaardeerde studies over het 18de- en 19de-eeuwse Vlaanderen, en als directeur van De Sikkel bekend in de uitgeverswereld. Het tijdschrift van de vereniging heette Mededeelingen van de VBNU; het verdween samen met de vereniging bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

Vallen en opstaan

Pas in 1932 werd een nieuwe vereniging voor taalbevordering opgericht, namelijk de (eerste) ‘Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’, met een maandblad dat vanaf 1939 - geheel in de stijl van die tijd - Stijl en Volk heette. Deze V.B.O. verdween op het einde van de Tweede Wereldoorlog. Opnieuw hadden de Vlamingen enkele jaren nodig om te bekomen van de - cultuurpolitieke - naweeën van de oorlog. Vanaf 1947 werd over de oprichting van een nieuwe taalvereniging gesproken, maar pas in 1951 kwam de (tweede) ‘Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’ van de grond. Gedurende 25 jaar (1951-1976) was prof. Willem Pée er de welsprekende voorzitter van. In maart 1951 verscheen het eerste nummer van het orgaan van de V.B.O., dat de wel wat studentikoze naam Nu Nog kreeg, als wou de redactie extra beklemtonen hoe nodig de taalzorg ook ‘nu nog’ in Vlaanderen is. De ondertitel verklaarde het doel van het blad: Tijdschrift ter bevordering van het A.B. in Zuid-Nederland.

Tijdens het voorzitterschap van prof. Frits Vanacker (1976-1979) werd ervoor gepleit om vereniging en tijdschrift te vernieuwen en aan te passen aan de gewijzigde tijdgeest. We waren van mening - en sociolinguïstische inzichten waren daar zeker niet vreemd aan - dat standaardtaal niet per se beschaafd, en dialect niet noodzakelijk onbeschaafd is. We meenden dat de vereniging er eigenlijk naar diende te streven om het ‘Nederlands’, dat is de standaardtaal of het A.N., ingang te doen vinden. De V.B.O. werd bovendien regelmatig verward met een ander V.B.O. (het Verbond van de Belgische Ondernemingen), dat juist sedert de crisis zo vaak in het nieuws kwam. Dit was een bijkomende reden om de V.B.O. om te dopen in ‘Vereniging Algemeen Nederlands’.

Ook de naam van het tijdschrift werd aangepast. Al is iedereen het ermee eens dat taalzorg ook ‘Nu nog’ (zowel in 1979 als in 1986) broodnodig is in Vlaanderen, toch vonden we de naam ‘Nu nog’ niet veel meer zeggen. Met die naam en met de wat oubollige opmaak was het blad moeilijk te verkopen. Formaat en opmaak werden daarom grondig aangepast en de naam Nederlands van Nu werd een vlag die de lading moest dekken. Het programma van het vernieuwde tijdschrift werd duidelijk verwoord in het hoofdartikel (1979, 1) van hoofdredacteur Stijn Verrept ‘De derde fase in de ontwikkeling naar een algemene taal?’. Na de zorg voor verzorgde uitspraak en die voor beschaafde omgangstaal was een nieuwe aanpak nodig, om ‘als volwaardige partner mee te bouwen aan de taal van de lage landen bij de zee’.

Ruimere doelstellingen

Wie de doelstellingen van Onze Taal met die van de Vereniging Algemeen Nederlands vergelijkt, merkt op het eerste gezicht geen grote verschillen. ‘Onze Taal stelt zich ten doel het verantwoorde gebruik van de Nederlandse taal te bevorderen en aan hen die haar gebruiken meer begrip en kennis daarvan bij te brengen.’ Het doel van de V.A.N. is ‘de verbreiding van het Algemeen Nederlands en de bevordering van het juiste taalgebruik’. Wellicht kunnen we aannemen dat met ‘het verantwoorde gebruik’ en ‘het juiste taalgebruik’ ongeveer hetzelfde bedoeld wordt. Maar ons Nederlandse zustergenootschap is wat de doelgroep betreft, vrij minimalistisch: het wil alleen begrip en kennis bijbrengen ‘aan hen die haar (al) gebruiken’, terwijl de ‘verbreiding van het Algemeen Nederlands’ voor de V.A.N. op twee manieren kan worden geïnterpreteerd, want wij willen niet alleen de Nederlandstalige Belgen goed Nederlands bijbrengen, we willen bijvoorbeeld ook een steun zijn voor studenten die extra muros Nederlands leren. Met financiële steun van onder andere het provinciebestuur van West-Vlaanderen wordt Nederlands van Nu ook verspreid in het buitenland en vooral in Frans-Vlaanderen. Bovendien wil de V.A.N. bijdragen aan het prestige en de positie van het Nederlands in België. Onder de dreiging van ‘La Belgique sera

[p. 167]

latine ou ne sera pas!’ en in het defensief tegen het agressieve Frans moet een taalvereniging dan ook wel aan taalpolitiek doen. Het is wel geen toeval dat de Vlaamse verdedigers van de standaardtaal meestal overtuigde vlaamsgezinden zijn, al zal dat voor Nederlanders wellicht tegenstrijdig klinken.

Ik heb het meegemaakt dat een Nederlander me een landverrader noemde, omdat ik voor taaleenheid met het Noorden ben. Dialect en particularisme zijn een luxe die wij ons als Nederlandse Belgen niet kunnen veroorloven. In een land zonder taalproblemen of zonder taalbedreiging was ik wellicht ook dialectspreker gebleven.

Doordrenkt met Frans

Maar het Nederlands was niet alleen vaak in zijn bestaan zelf bedreigd - de taalgrens en Brussel vormen nog steeds een kwetsbare frontlijn - ook het Nederlandse karakter zelf van onze taal is in België nog altijd in gevaar. En ook dit is niet verwonderlijk. België is heel lange tijd een zo goed als Franstalig land geweest. De verfransing - sinds de 18de eeuw, maar vooral sinds het ontstaan van België in 1830 - is zo langdurig en zo grondig geweest, dat wij Vlamingen eigenlijk doordrenkt zijn van de Franse cultuur. Wij zijn (bijna) Nederlandssprekende Fransen geworden. En zonder de taalwetten van de jaren dertig waren we ook echte Franstaligen geworden. Mijn ouders, die in de alledaagse omgang hun Westvlaams dialect spraken, schreven (in de jaren twintig) hun liefdesbrieven in het Frans. En zou onze Franse oriëntering niet een beetje de reden zijn waarom Nederlanders zo graag naar Vlaanderen komen? Je voelt je er bijna in Frankrijk, zonder dat je er Frans hoeft te spreken. In een defaitistische bui vraag je je soms af waarom we die taalwetten eigenlijk gewild hebben.

Zonder de vernederlandsing (nou ja!) van het onderwijs hadden de Vlamingen veel beter Frans gekend dan ze nu Nederlands kennen.

Toen het Nederlands in de jaren dertig op vrij kunstmatige wijze ‘gerestaureerd’ werd, was de hele denkwereld van onze leidende stand zó Frans, dat het Nederlands dat sindsdien geproduceerd werd, meestal vertaald Frans was. Voeg daar de wisselwerking met het dialect en het archaïsche taalgebruik aan toe - doordat de taal in het Zuiden sinds 1585 de voeling met het taalcentrum in het Noorden verloren had - en je begrijpt waarom de Nederlanders het Nederlands in Vlaanderen ‘een beetje gek Nederlands’ vinden.

Historische aftakeling

We kunnen gerust stellen dat het Nederlands in België sinds 1830 steeds meer verbasterd raakte, steeds gekker werd. De kwaliteit van het Nederlands is hier nu minder goed dan in de 19de eeuw. Ik las net nog in de Geschiedenis der Stad Kortrijk, door Frans de Potter in 1873 geschreven, en het viel me op wat een voortreffelijk Nederlands (het archaïsche buiten beschouwing gelaten) deze 19de-eeuwse Vlaming schreef. Het is een Nederlands dat vele Vlaamse historici hem vandaag kunnen benijden. Hoe langer België bestaat, hoe meer gallicismen er ontstaan. Op een affiche uit 1910 las ik Feest in den open lucht, zoals dat in ons dialect wordt gezegd. Op een affiche zul je tegenwoordig steevast lezen in open lucht, omdat ze in het Frans en plein air zeggen. En voortdurend komen er gallicismen bij. In mijn jeugd heb ik nooit over plat water horen spreken. Nu hoor je zelfs jonge mensen plat water (d.w.z. Spa blauw of water zonder prik) bestellen, naar het voorbeeld van de l'eau plate.

En dan zijn er de gallicismen die uit de regeringskringen - waar het Frans blijkbaar nog altijd model staat - via de media op ons neerkomen en die de ongewapende taalgebruiker gewillig overneemt. Ik denk aan: de objectieven (voor doelstellingen), het eerste luik van een plan, een trein maatregelen, concertatie, kaderen in en hospitaliseren. Allemaal woorden die pas de laatste jaren ingeburgerd zijn geraakt.

Andere taalproblemen

U zult al wel begrepen hebben dat Nederlands van Nu een ander soort blad moet zijn dan Onze Taal. Natuurlijk krijgt onze redactie net zo goed als die van OT vragen over de voorkeurspelling, over hoofdletters, tussenletters, hen en hun, dan of als, enz. (zie J. Renkema in Nederlands van Nu 1982, 179). Maar daarnaast krijgen wij vragen over de goede uitspraak, over correct gebruik van uitdrukkingen en vooral over het juiste woordgebruik. Dat steeds weer dezelfde vragen terugkeren, is niet te vermijden.

En dan is er wel eens discussie: sommigen vinden dat het nu maar eens uit moet zijn met steeds dezelfde adviezen; anderen - en daar behoor ik toe - menen dat je nooit genoeg op hetzelfde aanbeeld kunt blijven hameren. De afwijkingen zijn er bij de gemiddelde Vlaming zo hard ingebakken, dat zelfs secretarissen van V.A.N.-afdelingen, van wie je toch kunt veronderstellen dat ze Nederlands van Nu lezen, hun leden uitnodigen voor een vergadering die doorgaat op...

Sommige fouten, zoals moest het gebeuren dat, op punt stellen, verderzetten, terug (i.p.v. weer), ik hoop van te komen lijken wel onuitroeibaar. De trouwe abonnees van ons tijdschrift verwachten trouwens in de eerste plaats taaladvies, taalzuivering. De nummers met veel taalwenken worden door de lezers dan ook gunstig beoordeeld. Vanzelfsprekend staan er ook artikelen in van taalbeschouwende aard, over taal- of woordgeschiedenis, cursiefjes, enz. Maar in tegenstelling tot Onze Taal kunnen wij het ons niet veroorloven afwijkende meningen af te drukken. Oeverloze discussies over de taalnorm zetten niet veel zoden aan de dijk. De politiek van V.A.N. en Nederlands van Nu was altijd gericht op de verspreiding van de standaardtaal, waarbij voor particularisme geen plaats is. Maar die doodernstige zorg voor het goede Nederlands laat niet veel ruimte over voor Opperlands.