Onze Taal. Jaargang 55

[p. 154]

Limoenvorsing

C.J. Manhave - Rotterdam

Bij de presentatie van de elfde druk van de Grote Van Dale in 1984 voelde ik mij als limonofiel wel verplicht aan de bewerkers Geerts en Heestermans een limoen ter hand te stellen. De elfde druk van Van Dale vermeldt namelijk alleen maar ‘(veroud.) citroen’, zoals Marlies Philippa ook gemerkt heeft (Onze Taal juli/aug. 1986). Wilde Van Dale ons citroenen voor limoenen verkopen?

Van Dale's derde druk

Zelf opgevoed met de door J. Manhave bewerkte derde druk van Van Dale, kende ik de limoen lang voor ik hem proefde. J. Manhave schrijft immers: ‘limoen - eene kleine soort van citroen met veel sap en eene dunne schil’.

Over de smaak schrijft hij niet. Die ervoer ik uiteindelijk in Perzië, en net als Marlies Philippa raakte ik verknocht aan de limoen. Logisch: de limoen is inderdaad veel lekkerder dan de gewone citroen. Verder heeft de in Nederland nu weer verkrijgbare limoen het voordeel dat hij veel langer te bewaren is dan de gewone citroen en dat hij géén pitjes maar naar verhouding juist wel veel meer sap bevat.

Verloren gegane kennis

Vroeger was de limoen wel bekend (Zedler's Universal Lexicon [1732] wijdt er acht kolommen aan). In Nederlands-Indië werd deze djeroek nipis dagelijks gebruikt. Maar tot lang na de oorlog was de limoen niet verkrijgbaar in Nederland: het woord geraakte in onbruik en toen het in 1972 weer opdook, waren er nog maar weinigen die wisten wat een limoen was. In 1972 introduceerde de zeepfabrikant Henkel op de Nederlandse markt een badschuim (Fa) ‘met de wilde frisheid van limoenen’. Dat was een letterlijke vertaling van de Duitse slagzin ‘mit der wilden Frische von Limonen’, die Henkel al sedert 1968 in Duitsland gebruikte. Kende men daar de limoen dan beter dan bij ons? Welnee! Zelfs nu weet de reclameafdeling van Henkel Düsseldorf nog niet wat een limoen is (‘Een tropische vrucht?’).

Limmetje of lemmetje

In de Nederlandse koloniën werd de djeroek nipis door Nederlanders ook wel limmetje of lemmetje genoemd. Het Afrikaans nam dat over. In sommige streken van Zuid-Afrika zegt men limmetjie, hoewel lemmetjie de officiële schrijfwijze is. Verschil is er echter niet. De ‘mysterieuze’ zoete limoen wordt in Zuid-Afrika niet gekweekt.

Er is in Zuid-Afrika wel een (soet)lemoen, maar dat is onze sinaasappel. Het soet wordt toegevoegd naar analogie van suurlemoen, onze citroen.

Dat wij in de tropen het verkleinwoord lemmetje of limmetje gingen gebruiken, zal met de afmetingen van deze djeroek (citrusvrucht) te maken hebben gehad: de tropische limoen is meestal zo groot als een pingpongbal, maar er komt ook een variëteit voor die zo groot is als een stuiter.

Zoete en zure limoenen

De zoete limoen is inheems in vele landen van het Midden- en het Verre Oosten. Het is een vrucht zo groot als een sinaasappel, met een vaalbleke kleur en een nietszeggende, laffe smaak. Bij Europeanen is deze vrucht nooit populair geweest (‘an insipid fruit’ - Yule & Burnell, 1886). Het had dus geen zin deze vrucht in Zuid-Afrika te introduceren.

In veel talen benadrukt men het zure karakter van de limoen. Net als de Engelsen (sour lime) spreken ook de Perzen van limu torsh. Ze willen natuurlijk niet per ongeluk zo'n akelige zoete limoen voorgeschoteld krijgen! Ook de botanici onderscheiden Citrus medica, variant acida, tegenover de laffe variant limetta.

In vroege Arabische teksten komt allaimūn voor (Ibn Batūta, ca. 1333). Meestal wordt aangenomen dat dit woord in de Moorse tijd het Spaanse limon en het Portugese limaõ opleverde. Ons limoen kregen wij via het Frans.

Nooit meer ‘laim’

Met Marlies Philippa ben ik het volkomen eens dat wij de lime uit onze taal moeten weren.

Kookexperts zijn soms eigenwijs. Het heeft me veel overredingskracht gekost het hybridische gedrocht limevrucht uit een Aziatisch kookboek weg te krijgen. Gelukkig spreekt de groothandel al weer vaker van limoen. Soms echter gebruikt men (net als restaurateurs) het Franse citron vert. Ook dit is niet nodig. Dat er nog meer soorten limoenen zijn, speelt geen rol: de Engelsen noemen ze allemaal limes.

Bij ons heten ze allemaal limoen.