Onze Taal. Jaargang 55

Er mist iets

Gerard Veldman - ex-leraar Nederlands, Alkmaar

Uitdrukkingen als ‘iets kwijt zijn’, ‘iets missen’, ‘iets te kort komen’ zijn heel gebruikelijk in de hedendaagse Nederlandse taal. Tenminste tot voor kort. Want er is iets aan het veranderen, getuige de navolgende recente uitlatingen die via diverse media tot mij kwamen:

(1) een radionieuwslezer: Volgens de officier van justitie mist er een bedrag van...

(2) een bekend voetballer: Er mist op het moment iets in het Nederlands voetbal. Het is niet meer zoals het geweest is.

(3) een voorman van de vredesbeweging: Inspiratie mist.

(4) een landelijke krant: Als blijkt dat het verhaal definitief kwijt is, wacht de crisis van het beschrijven.

(5) dezelfde krant: Ook in een beeldscherm kan een verhaal kwijtraken.

(6) een minister: Wat nu nog te kort komt is...

Wat blijkt ons nu als we de zes gegeven citaten overzien? Om in de nieuwe taaltrend te blijven: er mist iets. We missen namelijk het lijdend voorwerp (het ‘iets’ in de drie bovengenoemde uitdrukkingen). Alle zes de citaten zijn onovergankelijk: de werkwoorden daarin zijn gebruikt zonder lijdend voorwerp.

Een voor mij verrassende ontwikkeling. Ik ben alleen vertrouwd met de overgankelijke variant van genoemde citaten (en ik denk het merendeel van de Onze-Taallezers): bij de werkwoorden moet een lijdend voorwerp staan.

Wat zegt de grote Van Dale in zijn jongste uitgave hier nu van? Wat het gebruik betreft van ‘missen’ in de citaten 1 en 3: dit wordt door Van Dale getypeerd als gewestelijk, als gallicisme. In alle drie deze gevallen kunnen we ‘missen’ vervangen door ‘ontbreken’.

Ook citaat 4 is volgens Van Dale uitzonderlijk, waarbij hij als voorbeeld geeft 't is kwijt, weg, zoek. Inderdaad kunnen we in de citaten 4 en 5 ‘kwijt’ vervangen door ‘weg’. Zeggen we echter ‘ik ben mijn verhaal kwijt’, dan is ‘kwijt’ niet te vervangen door ‘weg’. Ook ‘te kort komen’, gebezigd als in citaat 6, is volgens Van Dale niet gangbaar.

Mij komt het voor dat Van Dale met zijn beschrijving van ‘iets missen’, ‘iets kwijt zijn/raken’ en ‘iets te kort komen’ enigszins achterloopt bij de actuele taalwerkelijkheid. We moeten mijns inziens rekening houden met een toenemend onovergankelijk gebruik van deze uitdrukkingen, met mogelijk nare gevolgen voor het werkwoord ontbreken en het bijwoord weg.