Naschrift
J. de Rooij - redacteur ANS
1. De titel van dit artikel is geen goed Nederlands. Dat was opzet van de auteur. Hij bedoelt dat het moet zijn: Waardoor komt dat? Maar ook heel gewoon is in dit geval: Hoe komt dat? Nu betekent hoe behalve ‘waardoor’ ook ‘op welke manier’ (bijv. in Hoe doe je dat?). Er zijn wel zinnen te bedenken waarin hoe beide betekenissen kan hebben, bijvoorbeeld (Die stoel kan wel in de auto, maar dat bureau,) hoe komt dàt hier? (‘op welke manier’) en (Dat vieze lapje,) hoe komt dàt hier? (‘door welke oorzaak’). De dubbelzinnigheid van deze taaluitingen zal meestal wel opgelost worden door de context of de situatie. En als dat een heel enkele keer niet gebeurt, is dat - waarschijnlijk ook voor de heer Winkelman - nog geen aanleiding om te spreken van onzindelijk of krom taalgebruik dat ten koste gaat van de juistheid en waardoor de logica zoek raakt.
2. Deze kwalificaties gebruikt de heer Winkelman wel voor het gebruik van omdat in (redengevende èn) oorzaakaanduidende betekenis. Waarom? Waarschijnlijk omdat iemand in de vorige eeuw eens bedacht heeft, dat het mooi zou zijn als we voor reden en oorzaak twee verschillende voegwoorden zouden gebruiken, en daarvoor een regel geformuleerd heeft: omdat geeft een reden, doordat een oorzaak aan. Die regel was toen niet en is ook nu niet verankerd in het werkelijke taalgebruik.
Hiernaar is onderzoek gedaan; belangstellenden verwijs ik naar De nieuwe taalgids 75 (1982), p. 329-342. Overigens schreef prof. dr. G.A. van Es al in Onze Taal 24 (1955) p. 44: ‘Onderzoekt nu de taalkundige bijvoorbeeld de achtergrond van de bekende doordat/omdat-regel (oorzaak/reden), dan vindt hij in de taalpraktijk geen enkele steun, noch in het heden, noch in het verleden’.
3. De ANS baseert zich naar best vermogen op het werkelijke taalgebruik van de meerderheid van de Nederlandstaligen. Waarop zou ze zich anders moeten baseren? Op het taalgevoel van de auteurs? Dat zou een smalle basis zijn. Op woordenboeken? Die zeggen niet allemaal hetzelfde (zie het artikel van de heer Winkelman). Op ‘zindelijkheid’, ‘juistheid’ of ‘logica’? Wie maakt uit wat dat is, als voor hoe blijkbaar andere maatstaven gelden dan voor omdat? Waarom zou dat komt omdat krom taalgebruik zijn, als hoe komt dat het niet is?
4. Zich baserend op het gebruik is de ANS ook normatief, als men dat zo wil noemen. Het voegwoord doordat wordt nu eenmaal oorzaakaanduidend gebruikt, aangezien redengevend.
Vandaar de desbetreffende vermeldingen in de ANS.
Auteursrechtelijk beschermd